Hà Nội – mảnh đất trăm nghề hội tụ đã tạo nên giá trị của một nền văn hóa. Trải qua biết bao nhiêu thăng trầm, biến cố, các làng nghề ở Hà Nội vẫn giữ được nét đẹp riêng khó lẫn, không nơi nào sánh được. 

Với bề dày lịch sử cùng câu chuyện ý nghĩa ẩn giấu trong từng sản phẩm, những làng nghề này đã thành công mang những giá trị văn hóa đẹp đẽ nhất, khắc sâu trong tâm hồn của mỗi người con đất Việt. Đến nay, Thủ đô Hà Nội - cái nôi của hơn 1.350 làng nghề và làng có nghề, hội tụ 47/52 nghề trong tổng số nghề truyền thống của cả nước. Thành phố hiện có 322 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận thuộc địa bàn 23 quận, huyện, thị xã. Trong đó, có 274 làng được công nhận danh hiệu Làng nghề, 48 làng được công nhận danh hiệu Làng nghề truyền thống với 6/7 nhóm nghề, bao gồm: (1) Chế biến, bảo quản nông, lâm, thủy sản có 69 làng nghề; (2) sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ có 22 làng nghề; (3) sản xuất đồ gỗ, mây tre đan, gốm sứ, thủy tinh, dệt may, sợi, thêu ren, đan lát, cơ khí nhỏ 197 làng nghề; (4) sản xuất và kinh doanh sinh vật cảnh có 13 làng nghề; (5) xử lý chế biến, nguyên vật liệu phục vụ sản xuất ngành nghề nông thôn 16 làng nghề; (6) các dịch vụ phục vụ sản xuất, đời sống dân cư nông thôn 05 làng nghề; 

Làng nghề Vạn Phúc nổi tiếng với sản phẩm lụa 

Mỗi làng nghề đều mang một bản sắc riêng, tạo ra những sản phẩm độc đáo, tinh xảo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Các sản phẩm của làng nghề đa dạng, nhiều chủng loại, đa số mẫu mã đẹp, chất lượng tốt, một số có thế mạnh cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước, như: Sản phẩm may mặc; sản phẩm gốm sứ; sản phẩm dệt và thêu, ren truyền thống; đồ gỗ phục vụ tiêu dùng và xây dựng; sản phẩm cơ khí, chế biến nông sản thực phẩm (bánh, bún, kẹo, giò chả, bánh chưng, chè, …).

 Làng nghề mây, tre đan Phú Vinh, huyện Chương Mỹ 

 Để bảo tồn và phát triển làng nghề của Thủ đô phải kể đến vai trò quan trọng và quyết định của các nghệ nhân, thợ giỏi ngày đêm năm tháng từ tư duy đến khối óc và đôi bàn tay thiên định để chắt chiu thổi hồn vào từng tác phẩm để gửi gắm những thông điệp hồn cốt của làng nghề đến với bạn bè trong nước và quốc tế.

 Hà Nội hiện có 303 nghệ nhân, trong đó 47 nghệ nhân nữ và 256 nghệ nhân nam. Có 13 Nghệ nhân Nhân dân, 42 Nghệ nhân Ưu tú, 248 nghệ nhân Hà Nội, các nghệ nhân được Nhà nước phong tặng trong năm 2023, đang xét cho 46 hồ sơ đề nghị công nhận danh hiệu Nghệ nhân Hà Nội và đã trình cấp Trung ương 38 hồ sơ đề nghị xét Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú là những “đầu tàu” gìn giữ những bản sắc, nét văn hóa truyền thống của các làng nghề. Đây cũng là những người thợ giỏi, những người thầy để lớp kế cận có thể học hỏi và nối tiếp những truyền thống, bản sắc văn hoá của các làng nghề. 

Sự phát triển làng nghề tạo nhiều cơ hội việc làm, không chỉ việc làm đối với người trong độ tuổi lao động mà còn giải quyết việc làm thêm cho cả người già, người khuyết tật, trẻ em. Làng nghề phát triển giúp tăng thu nhập cho người dân, rút ngắn khoảng cách về thu nhập cho người nghèo ở nông thôn. Hơn nữa, sự phát triển của làng nghề còn tạo điều kiện kết nối cộng đồng, phát triển những giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống, lưu giữ những tinh hoa nghệ thuật, lưu truyền từ đời này sang đời khác.

 Làng nghề gốm Bát Tràng hội tụ nhiều nghệ nhân giỏi

Các nghệ nhân làm ra nhiều sản phẩm tinh hoa, sản phẩm được chứng nhận OCOP 5 sao. Trong đó, có bộ 05 sản phẩm Men Suối ngọc của nghệ nhân Đức Tân được gắn 5 sao. Để thúc đẩy phát triển sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh, giá trị gia tăng cho các sản phẩm làng nghề; hỗ trợ phát triển làng nghề, nhằm tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân; giữ gìn và phát huy các giá trị, bản sắc văn hóa truyền thống làng nghề của Thành phố, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội khu vực nông thôn, hàng năm, UBND Thành phố đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn thường xuyên phối hợp với cơ quan thông tin đại chúng tuyên truyền về làng nghề, ngành nghề nông thôn, kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác, kinh tế hộ và trang trại, gìn giữ, bảo tồn và phát triển nghề truyền thống, làng nghề, làng có nghề, nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường.

Làng Chuông nổi tiếng với hình ảnh chiếc nón lá truyền thống 

Để góp phần vào việc gìn giữ, bảo tồn và phát triển nghề truyền thống, làng nghề, làng có nghề, nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường cho các sản phẩm, Thành phố Hà Nội thường xuyên tổ chức các sự kiện, Hội chợ, tuần hàng, Hội thi, lễ hội, tham gia hội chợ trong nước và quốc tế để tôn vinh các sản phẩm làng nghề; tạo sân chơi và khuyến khích các nghệ nhân, thợ giỏi giao lưu học hỏi, trao đổi kinh nghiệm để gìn giữ bảo tồn nét văn hóa đặc sắc của làng nghề. Bên cạnh đó, còn phát huy ý tưởng mới, tạo tác ra những tác phẩm mới phù hợp hội nhập với nhu cầu của thị trường đương đại trong nước và quốc tế.

Qua các hội thi hàng năm về thiết kế sáng tạo các mẫu mã sản phẩm và sản phẩm làng nghề tiêu biểu của Thủ đô, các nghệ nhân thợ giỏi đã được thả hồn vào các tác phẩm để phát huy các trầm tích lịch sử văn hóa con người của địa phương cùng với sự tạo tác đột phá để tạo nên những tác phẩm vừa gìn giữ được bản sắc văn hóa của dân tộc, vừa phù hợp với xu thế tiêu dùng, mỹ thuật đương đại trong nước và quốc tế. 

Với bề dày lịch sử Thủ đô Hà Nội được mệnh danh là Đất trăm nghề thì du lịch trải nghiệm làng nghề đã và đang là hướng đi tất yếu cho phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế. Phải kể đến là làng nghề truyền thống gốm Bát Tràng nổi tiếng với nghề làm gốm cách đây hơn 500 năm, các nghệ nhân gốm với kinh nghiệm đầy mình, uyên bác và đã khôi phục được một số đồ gốm từ thời nhà Lý, Trần, Lê, Mạc,… Gốm Bát Tràng được làm từ kỹ thuật tạo men và nung lò vô cùng tỉ mỉ và chuẩn xác, để mang đến sự hài hòa nhất trong hình thể lẫn màu sắc của gốm. 

Làng hương Quảng Phú Cầu, Ứng Hòa, Hà Nội 

Làng nghề Lụa Vạn Phúc với các sản phẩm lụa chất lượng và lâu đời nhất Việt Nam rất tinh xảo, các đường nét, hoa văn đa dạng, rất sang trọng và tinh tế, làng lụa Vạn Phúc đang ngày càng phát triển và trở thành một điểm du lịch và tham quan cho khách du lịch khám phá, tìm hiểu về nét đẹp truyền thống của cha ông ta.

 Làng nghề mây tre đan Phú Vinh là làng nghề thủ công truyền thống được ra đời và phát triển từ khoảng giữa thế kỉ 17. Làng nghề nổi tiếng với nghề đan tre truyền thống từ các nguyên liệu là tre, nứa, trúc,… qua bàn tay khéo léo và tinh hoa từ người thợ thủ công đã cho ra những tác phẩm mây tre vô cùng xuất sắc và độc đáo, bảo vệ môi trường rất được du khách trong nước và quốc tế yêu thích.

Làng thêu ren Quất Động ra đời từ thế kỉ 17. Ban đầu, nghề chủ yếu là thêu các câu đối, câu trướng,… để treo ở các đình, chùa và thêu các loại khăn, áo của trang phục cung đình. Nhưng về sau, làng thêu đã phát triển với những mặt hàng đa dạng hơn như áo gối, tranh thuê, quần áo,… những tác phẩm thuê đều được bàn tay khéo léo, tỉ mỉ của các nghệ nhân làm ra rất độc đáo và tinh xảo, thể hiện trong đó bao ý nghĩa sâu sắc.

Làng nón Chuông nổi tiếng với nghề làm nón cách đây vài thế kỷ, chiếc nón lá gắn liền với người phụ nữ Việt Nam bên tà áo dài thướt tha, tôn lên vẻ đẹp kiều diễm, e ấp vô cùng duyên dáng.

Làng nghề đá Cỏ Tế, xã Phú Túc, huyện Phú Xuyên

 Làng nghề sơn mài Hạ Thái có từ khoảng thế kỷ 17. Lúc đó, làng mới chỉ có nghề sơn đồ nét, được trọng dụng vì nhiều nghệ nhân tài hoa, khéo léo. Chính vì chuyên nghề gia công đồ cho vua quan lúc bấy giờ nên người ta gọi nơi đây là làng nghề "dâng vua". Những năm 30 của thế kỷ trước, phường sơn son thếp vàng Hạ Thái có nhiều đổi thay lớn trong quá trình giao lưu cải biến văn hóa Đông - Tây. Những họa sĩ Việt Nam đầu tiên học Trường Mỹ thuật Đông Dương đã tìm tòi, phát hiện thêm các vật liệu màu khác như vỏ trứng, ốc, cật tre… Đặc biệt là đưa thêm kỹ thuật mài để tạo nên kỹ thuật sơn mài độc đáo được làm từ đôi bàn tay tài hoa, sáng tạo và sự khéo léo của những người nghệ nhân và thợ lành nghề trong làng.

 Có thể thấy rằng, bảo tồn và phát triển làng nghề đóng một vai trò quan trọng trong sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế khu vực nông thôn ngoại thành, góp phần xây dựng nông thôn phát triển toàn diện, bền vững; nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội.

Đặc biệt, ở các địa phương có làng nghề đã tăng trưởng cả về doanh thu, giá trị sản xuất và giá trị xuất khẩu qua các năm, trong đó, có khoảng 100 làng nghề đạt doanh thu từ 10 - 20 tỷ đồng/năm, gần 70 làng nghề đạt từ 20 - 50 tỷ đồng/năm và khoảng 20 làng nghề đạt trên 50 tỷ đồng/năm, đóng góp đáng kể vào ngân sách địa phương. Thu nhập bình quân của người lao động ở các làng nghề cao hơn nhiều so với lao động thuần nông, mức thu nhập bình quân phổ biến ở mức 4-5,5 triệu đồng/lao động/tháng. Các làng nghề khác nhau, mức thu nhập của các lao động cũng có sự khác nhau như: Làng nghề mây tre đan thu nhập bình quân lao động đạt 11,2 triệu đồng/người/tháng; điêu khắc mỹ nghệ bình quân lao động đạt 10 triệu đồng/tháng.

Hà Nội đã tổ chức nhiều hội chợ để tăng cường quảng bá, kết nối sản phẩm làng nghề

 Đặc biệt, gần đây các làng nghề trồng hoa, cây cảnh phát triển rất mạnh như: Làng nghề trồng hoa giấy Phù Đổng: Thu nhập bình quân lao động đạt 26 triệu/người/tháng; Làng nghề hoa mai trắng thôn An Hòa thu nhập bình quân lao động 17 triệu/người/tháng,… 

Các sản phẩm làng nghề đã được xuất khẩu sang trên 40 quốc gia và vùng lành thổ. Để bảo tồn và phát triển làng nghề của Hà Nội, ngoài việc phát triển sản phẩm kết nối với các quốc gia và vùng lãnh thổ, thì làng nghề Hà Nội phấn đấu để trở thành thành viên của mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo trên thế giới, là điểm đến không thể thiếu được của du khách trong nước và quốc tế gần xa. 

Thành phố sẽ chủ động phối hợp với các đơn vị của Trung ương và các tổ chức trong nước, quốc tế để thực hiện hiệu quả chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề. Từ đó sẽ góp phần nâng cao ý thức cho những làng nghề truyền thống tập trung hơn vào đổi mới sáng tạo, hình thức mẫu mã… để các sản phẩm thủ công mỹ nghệ gìn giữ được những bản sắc văn hóa hồn cốt của quê hương đất nước. Đồng thời, có những bước cải tiến đột phá phù hợp xu thế hiện đại hội nhập, khẳng định vị thế của sản phẩm làng nghề Hà Nội “Hội tụ - Kết tinh - Lan tỏa” với cả nước và trên thị trường quốc tế, nhằm thực hiện hiệu quả chiến lược phát triển ngành nghề nông thôn đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và ban hành tại Quyết định số 1058/QĐ-TTg ngày 14/9/2023./.

Nguyễn Văn Chí – Phó Chánh Văn phòng thường trực

Văn phòng Điều phối Nông thôn mới thành phố Hà Nội