Các đại biểu đã gửi đến Bộ trưởng nhiều câu hỏi liên quan đến các nhóm vấn đề: Các dự án đầu tư không hiệu quả, xả lũ của các nhà máy thủy điện, quản lý phân bón, bán hàng đa cấp… Với tinh thần tiếp thu ý kiến, đi thẳng vào các vấn đề đặt ra, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh đã trả lời rõ các nội dung, đồng thời đưa ra phương hướng giải quyết các tồn đọng trong thời gian tới.

Các dự án thua lỗ: Làm rõ nguyên nhân chủ quan và khách quan

Nhóm vấn đề về hướng xử lý các dự án đầu tư không hiệu quả đã được mở đầu phiên chất vấn qua ý kiến của đại biểu (ĐB) Nguyễn Tiến Sinh (Hòa Bình), đề nghị Bộ trưởng làm rõ hơn sai phạm của những siêu dự án do doanh nghiệp nhà nước đầu tư và do Bộ quản lý. Đâu là trách nhiệm của cơ quan quản trị tại doanh nghiệp khi xây dựng các dự án kém hiệu quả và đặc biệt, đâu là trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong việc quản lý đầu tư tại doanh nghiệp. Nêu kiến nghị của Bộ trưởng để khắc phục những bất cập trong công tác quản lý đầu tư.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết, các dự án này đều được xem xét phê duyệt chủ trương và thực hiện hoạt động đầu tư từ năm 2003- 2008 và kéo dài cho đến nay. Điểm chung cho tất cả các dự án là đều rơi vào thời điểm có những biến động của thị trường thế giới nên ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả và tính khả thi của dự án (ví dụ Đạm Ninh Bình, Xơ sợi Đình Vũ, Gang thép Thái Nguyên, Xăng sinh học Ethanol). Các dự án này kém hiệu quả vì năng lực của chủ đầu tư (theo phân cấp các tập đoàn, tổng công ty 91) phải chịu trách nhiệm phê duyệt, thẩm định, năng lực các ban quản lý dự án hạn chế. Bên cạnh đó, năng lực đàm phán, ký kết, quản lý dự án chưa tốt khiến dự án bị kéo dài, thực hiện không đúng quy định của hợp đồng... 

Về giải pháp lâu dài, theo Bộ trưởng, cần đổi mới phương thức quản lý, mô hình quản trị doanh nghiệp nhà nước, hoàn thiện khung khổ pháp lý (tăng cường phân cấp kèm hậu kiểm, quy định rõ trách nhiệm của các chủ thể).“Quan điểm của Chính phủ và các bộ, ngành là làm rõ nguyên nhân cả về chủ quan, khách quan, qua đó nghiên cứu tổng thể các giải pháp theo quy định của pháp luật và quy luật thị trường trên cơ sở bảo toàn vốn nhà nước, tài sản của nhà nước ở mức độ cao nhất, phù hợp với các cam kết quốc tế, có giải pháp khắc phục cụ thể; xem xét trách nhiệm của các chủ thể trên tinh thần cẩn trọng, đúng quy định... Nếu cố tình làm sai sẽ xem xét xử lý hình sự”- Bộ trưởng nhấn mạnh.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh đề xuất, nhà nước cần tạo ra cơ hội thị trường cho các thành phần kinh tế, tạo nguồn lực cho sản xuất. Ngoài ra, vai trò quản lý của các bộ cần xem xét làm rõ, đổi mới phương thức quản lý, nâng chất lượng đội ngũ nhân lực. Tiếp tục hoàn thiện đổi mới mô hình quản trị theo hướng hiện đại, phù hợp hội nhập. Hoàn thiện cơ chế khung khổ pháp lý trong quá trình thực hiện các dự án đầu tư.

Toàn cảnh phiên chất vấn sáng 15/11/2016

ĐB Trần Thị Nhung (Điện Biên) đặt vấn đề về xử lý sai phạm trong xả lũ của thủy điện Hố Hô và An Khê Kanak; việc thực hiện rà soát, quy hoạch các công trình thủy điện theo Nghị quyết 62 năm 2013 của Quốc hội khóa XIII.

Xả lũ thủy điện: Sẽ tổng kiểm tra rà soát quy trình

Theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, Bộ đã có báo cáo, đánh giá toàn diện nội dung này với Quốc hội; trong đó khẳng định không phát triển thủy điện bằng mọi giá. Hiện cả nước có hơn 300 dự án thủy điện, Bộ Công Thương có trách nhiệm chủ trì quản lý, bên cạnh đó là sự phối hợp của các Bộ: Xây dựng, Tài nguyên & Môi trường, Nông nghiệp & Phát triển nông thôn (NN&PTNT), các địa phương. Ở từng bộ, ngành đã phân trách nhiệm rõ ràng. Vừa qua, Bộ Công Thương đã xem xét đưa ra ngoài quy hoạch các dự án có nguy cơ ảnh hưởng đến môi trường.

Mới đây, Bộ Công Thương chủ động thành lập nhiều đoàn kiểm tra việc vận hành của các hồ, đập thủy điện. Kết quả kiểm tra cho thấy, dù quy trình đã có nhưng việc chấp hành máy móc. Bộ trưởng khẳng khái: “Bộ Công Thương sẽ chủ động tổng kiểm tra rà soát các quy trình phối hợp, phương án xả lũ, phòng chống lụt bão. Đi kèm đó sẽ thực hiện nghiêm theo các chế tài, các quy định và các doanh nghiệp, nếu không thực hiện được đầy đủ các quy định và có sự vi phạm pháp luật thì sẽ xem xét, thậm chí cấm không cho tham gia hoạt động điện lực cũng như rút phép của các dự án đó. Phân định, làm rõ trách nhiệm của chính quyền địa phương, đặc biệt là của chính quyền địa phương các cấp, khu vực hạ du trong việc chủ động xây dựng và các phương án phòng chống lụt bão để có sự tham gia của các doanh nghiệp, các chủ đập cũng như của các đối tác khác, đảm bảo hiệu quả an toàn cũng như đời sống sinh hoạt của nhân dân”.

Dự án thép Cà Ná: Không có lợi ích nhóm!

Trả lời câu hỏi của ĐB Phạm Thị Minh Hiền (Phú Yên): Có hay không việc xuất hiện lợi ích nhóm trong việc bổ sung quy hoạch dự án thép Cà Ná? Có hay không việc Bộ đang chạy theo doanh nghiệp để làm dự án. Đầu tư quy hoạch hay quy hoạch theo đầu tư? Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thông tin: Việt Nam có trữ lượng quặng sắt khoảng 1,5 tỷ tấn, nhưng hàng năm phải nhập khẩu từ nước ngoài lượng sắt thép để phục vụ cho nhu cầu xây dựng, phát triển của đất nước khoảng 3 tỷ đô la Mỹ và dự kiến đến năm 2020 có thể nhập khẩu đến 15 tỷ đô la Mỹ về các sản phẩm của sắt thép. Hiện nay, chúng ta mới chủ yếu đáp ứng được một số chủng loại sắt thép xây dựng cũng như các sắt thép chuyên ngành. Còn về các sắt thép cơ bản, đặc biệt thép thô để phục vụ cho các ngành về cán thép, luyện thép cũng như phục vụ cho các sản phẩm đầu ra sắt các loại để phục vụ cho nhu cầu của nền kinh tế thì mới chỉ có một số dự án quy mô nhỏ.

Bên cạnh sự ổn định phát triển về kim ngạch xuất nhập khẩu, chúng ta phải đảm bảo sự ổn định phát triển của các ngành công nghiệp cơ bản, công nghiệp cơ khí, công nghiệp chế tạo, công nghiệp quốc phòng. Chính vì vậy, chủ trương, quan điểm của Chính phủ là phát triển bền vững trong tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là trong các lĩnh vực về công nghiệp thì phải tiếp tục ưu tiên khai thác những nguồn tài nguyên và đảm bảo sự phát triển của các ngành công nghiệp cơ bản để tạo nền tảng cho phát triển các ngành kinh tế công nghiệp và các ngành kinh tế khác. Chúng ta không đánh đổi môi trường để lấy những dự án công nghiệp bằng mọi giá và cũng không có câu chuyện các dự án thép đưa ra đây để đánh đổi vấn đề về môi trường.

Báo cáo với Quốc hội, Bộ trưởng nhấn mạnh: “Đây mới là điều chỉnh về quy hoạch và quy hoạch chỉ xây dựng trên cơ sở đánh giá về những lợi thế so sánh, phù hợp về mặt địa điểm để phục vụ cho phát triển của các dự án đầu tư, chứ không phải là dự án đầu tư đã được phê duyệt”.

Bộ trưởng đặt lại câu hỏi với ĐB: “Tại sao lại là lợi ích nhóm ở đây nếu chúng ta đang hướng tới phát triển một cách hài hòa các ngành kinh tế, để đảm bảo được nguyên liệu cho các ngành công nghiệp quan trọng được khai thác một cách hợp lý và bền vững nguồn tài nguyên quốc gia. Chúng ta đang hướng tới những tập đoàn, những doanh nghiệp của quốc gia có điều kiện khai thác và phát triển tốt nếu như đáp ứng được những yêu cầu của phát triển, những yêu cầu của bảo vệ môi trường, tại sao chúng ta lại phải hạn chế điều đó?”. Bộ trưởng khẳng định, quy hoạch về ngành thép đã có từ những năm 2011 và dự án thép của Cà Ná tại Ninh Thuận đã được phê duyệt từ năm 2011. Quy hoạch này đã được làm đầy đủ các quy trình, thủ tục, trong đó có cả phê duyệt của Thủ tướng Chính phủ và có báo cáo đánh giá về môi trường của quy hoạch. Tuy nhiên, năm 2008 - 2009, dự án không tiếp tục thực hiện vì năng lực tài chính của chủ đầu tư có vấn đề sau khủng hoảng tài chính nên dự án đã được đưa ra khỏi quy hoạch. Cuối năm 2015, dự án tiếp tục được nghiên cứu và Tập đoàn tôn Hoa Sen đã làm việc với tỉnh Ninh Thuận đề xuất đưa vào trong quy hoạch thép mới. Đồng thời đề nghị xin chủ trương đầu tư để thực hiện dự án với những cam kết và đề xuất đảm bảo yêu cầu về môi trường, thông qua công nghệ và những nội dung của đầu tư. Bộ Công Thương căn cứ trên những yêu cầu thực tiễn trong phát triển công nghiệp thép cũng như quy hoạch đã tổ chức khảo sát, làm việc với tỉnh Ninh Thuận đánh giá về hiện trạng, khảo sát tại địa điểm và năng lực của nhà đầu tư.

Nhưng, để đảm bảo cho việc đầu tư dự án này có hiệu quả và đảm bảo đặc biệt trên cơ sở bảo vệ được môi trường, Thủ tướng Chính phủ đã giao trách nhiệm cho các bộ, ngành phải phối hợp, làm rõ với chủ đầu tư, với địa phương về tất cả các chi tiết, nội dung liên quan đến các báo cáo tiền khả thi cũng như báo cáo khả thi của dự án. Có nghĩa rằng, tất cả những chi tiết liên quan đến công nghệ, thiết bị, phương án xử lý chất thải, rác thải, cũng như phương án bảo vệ môi trường, hiệu suất của dự án, kể cả hiệu suất của năng lượng sử dụng và hàng loạt các vấn đề khác sẽ được xem xét, thẩm định và phê duyệt, lúc đó dự án mới có hiệu quả, có hiệu quả về mặt pháp lý.

Bộ trưởng kết thúc vấn đề: “Trong quá trình xây dựng, thực hiện các dự án, không chỉ có thép Cà Ná mà sẽ còn có dự án thép Dung Quất mới được đăng ký xin tham dự và sẽ báo cáo Thủ tướng Chính phủ; cũng như các dự án thép khác trong quy hoạch về thép, sẽ phải bảo đảm thực hiện đầy đủ theo đúng quy định của pháp luật, dựa trên những yêu cầu cao nhất trong vấn đề về bảo vệ môi trường và từ những bài học kinh nghiệm đã rút ra từ Dự án thép Formosa”.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh trao đổi với Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc bên hành lang Quốc hội

Các ĐB: Võ Đình Tín (Đắk Nông), Nguyễn Sỹ Cương (Ninh Thuận), Đặng Xuân Phương (Đắk Lắk) đặt câu hỏi liên quan đến công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh trái phép, công tác phòng, chống hàng giả, hàng lậu, hàng kém phẩm chất, trong đó có mặt hàng phân bón. Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thừa nhận, vẫn còn tình trạng sản xuất, buôn bán phân bón giả, kém chất lượng, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất nông nghiệp, ảnh hưởng đến môi trường và hiệu quả của công tác quản lý nhà nước đối với môi trường kinh doanh. Song hiện nay, công tác quản lý nhà nước về thị trường phân bón đang bị “cắt khúc, chia đôi”. Cụ thể, các hoạt động từ quy hoạch, sản xuất, cấp phép hợp quy đối với phân bón vô cơ được giao cho Bộ Công Thương; trong khi phân bón hữu cơ được giao cho Bộ NN&PTNT. Việc phân công này dẫn đến sự chồng chéo trong công tác quản lý, dẫn đến hiệu lực, hiệu quả không cao.

Công tác quản lý nhà nước về phân bón: “Cắt khúc” nên hiệu quả không cao!

Không chỉ có vậy, hiện Bộ NN&PTNT đang có quy định hợp quy khoảng 5 nghìn loại phân bón hữu cơ và Bộ Công Thương quy định hợp quy khoảng ngần đó phân bón vô cơ, nên các cơ quan không thể đủ lực để quản lý tất cả các loại phân bón hiện có trên thị trường.

Để khắc phục tình trạng này, Bộ Công Thương và Bộ NN&PTNN đã thống nhất đề xuất với Chính phủ xem xét, giao trách nhiệm quản lý thị trường phân bón cho một cơ quan. Đồng thời, các cơ quan cùng phối hợp để tổ chức lại thị trường phân bón theo hướng giới hạn số lượng các loại được phép sản xuất, lưu thông trên thị trường.

Một trong những giải pháp quan trọng trong thời gian tới là tăng cường hiệu lực công tác quản lý nhà nước, nhất là của các lực lượng chức năng, như: Quản lý thị trường, Biên phòng, Công an kinh tế... trong việc kiểm tra, kiểm soát phân bón giả, kém chất lượng.

Cùng với đó, cũng cần sớm xây dựng và hoàn thiện khung khổ pháp lý, trong đó có hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia để thống nhất công tác quản lý nhà nước đối với mặt hàng này; tạo điều kiện phát triển thị trường sản xuất, kinh đoanh phân bón một cách lành mạnh, bền vững. Bộ Công Thương đang khẩn trương hoàn thiện và có thể vào đầu năm 2017 sẽ gửi Bộ Khoa học và Công nghệ cho ý kiến và thông qua Bộ Quy chuẩn quốc gia về phân bón. Cuối cùng, cần thống nhất công tác phân cấp cho chính quyền địa phương các cấp và phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước trong việc quản lý từ gốc các hoạt động sản xuất, kinh doanh với quan điểm đây là mặt hàng sản xuất, kinh doanh có điều kiện, nhằm ngăn chặn sản phẩm phân bón giả, kém chất lượng.

Quản lý thị trường: Vẫn còn khoảng trống pháp lý

Trước câu hỏi của các ĐB: Trương Trọng Nghĩa (TP. Hồ Chí Minh), Nguyễn Đức Kiên (Sóc Trăng) liên quan đến hiệu quả, hiệu lực hoạt động của lực lượng quản lý thị trường (QLTT), đặc biệt là sau khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua Pháp lệnh QLTT từ năm 2015, nhưng vẫn chậm trễ trong việc ban hành các văn bản sau Pháp lệnh; Bộ trưởng Trần Tuấn Anh bày tỏ, đây là vấn đề rất lớn, liên quan đến bộ máy, hệ thống tổ chức của lực lượng QLTT, nhất là vấn đề cơ cấu bộ máy tổ chức theo ngành ngang, ngành dọc. Ở 63 tỉnh, thành phố đều có đơn vị QLTT chịu sự điều hành trực tiếp của tỉnh. Trong khi đó, Bộ Công Thương, với chức năng của mình, là quản lý chuyên ngành về thị trường, thấy rằng, đang có sự thiếu và yếu về hệ thống tổ chức từ Trung ương đến địa phương để đảm bảo sự tập trung trong quản lý, chỉ đạo, điều hành, thiếu cả về con người, vật chất, phương tiện, thiết bị… Bên cạnh đó, việc phối hợp giữa QLTT với các lực lượng chức năng khác thực hiện các hoạt động đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại cũng chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

“Vì vậy, Bộ Công Thương đã báo cáo và được Chính phủ cho phép nghiên cứu xây dựng đưa lực lượng QLTT vào dự thảo Nghị định 95 để hình thành tổ chức bộ máy thống nhất của Bộ Công Thương và dự kiến đầu tháng 12 sẽ trình Thủ tướng Chính phủ” – Bộ trưởng nói và cho biết thêm, tuy nhiên, cần phải có ý kiến tham gia cẩn trọng của các địa phương, các bộ, ngành, đặc biệt là các lực lượng chức năng có liên quan để đảm bảo hiệu lực của quản lý nhà nước trong lĩnh vực QLTT và đấu tranh chống gian lận thương mại.

Các dự án bauxite: Tuân thủ quy định về bảo vệ môi trường

ĐB Nguyễn Thị Kim Thúy (TP.Đà Nẵng) nêu ý kiến liên quan đến an toàn của các công trình khai thác bauxite Tân Rai và Nhân Cơ tại Lâm Đồng, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh khẳng định, thực hiện các chủ trương của Chính phủ, các dự án được triển với sự quan tâm rất cao về vấn đề bảo vệ môi trường. Các báo cáo đánh giá tác động môi trường đều đã được triển khai thực hiện đầy đủ và được Bộ Tài nguyên & Môi trường  phê duyệt phù hợp với những quy chuẩn, tiêu chuẩn về môi trường Việt Nam trong các lĩnh vực về các dự án đó.

Cũng trong quá trình thực hiện, các ban quản lý dự án cũng như chính quyền địa phương, Bộ Công Thương, các bộ, ngành có liên quan đã tổ chức động kiểm tra, đánh giá việc chấp hành pháp luật môi trường tại các địa phương trên địa bàn Tây Nguyên.

Bộ trưởng giải thích: Về sự cố tràn xút tại Nhà máy Alumin xảy ra vào ngày 23/7/2016 tại dự án Nhân Cơ có nguyên nhân do yếu tố thời tiết (mưa lớn) khiến các đê chắn, hồ bị tràn xuống hệ thống thu thoát nước mưa và thoát ra đường xả. Các nhà thầu và Ban quản lý dự án đã kiểm tra và có biện pháp khắc phục kịp thời. Bên cạnh đó, Bộ Công Thương cũng đã tổ chức rút kinh nghiệm, kiểm tra lại chất lượng của các dự án đầu tư và đảm bảo việc chấp hành pháp luật trong từng hạng mục cũng như công tác vận hành chung của nhà máy.

Bộ trưởng đề nghị, để đảm bảo an toàn vận hành và bảo vệ môi trường tại các dự án này rất cần sự tham gia của chính quyền địa phương trong công tác giám sát, kiểm tra kịp thời, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật tại các dự án nói trên.

Sáng tỏ các nhóm vấn đề khác

Trong phiên chất vấn, các ĐB cũng đã dành nhiều sự quan tâm đến các dự án điện, cân đối nguồn điện, phát triển công nghiệp hỗ trợ, ôtô, quản lý hoạt động kinh doanh đa cấp…

Về quy hoạch điện quốc gia, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nêu quan điểm: Bằng mọi giá phải bảo đảm điện cho sản xuất và sinh hoạt của người dân, phải xây dựng được sơ đồ không chỉ giải quyết được vấn đề trước mắt mà phải hướng tới sự phát triển bền vững, trên cơ sở nền năng lượng xanh và sạch. Bên cạnh đó, nghiên cứu các cơ chế chính sách hỗ trợ phát triển điện tái tạo, tiếp tục phát triển các nguồn điện cơ bản, bằng việc nâng cao chất lượng, bảo đảm công nghệ xử lý chất thải của điện than, bảo đảm vấn đề môi trường. Ngoài ra, cần nghiên cứu nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn điện bằng quản trị và công nghệ.

Về công tác quản lý bán hàng đa cấp, Bộ Công Thương đã phối hợp với các địa phương kiểm tra, từ đầu năm 2016 đã ban hành 2 Chỉ thị; cùng với các địa phương kiểm tra, rút giấy phép 25 doanh nghiệp, xử phạt 14 doanh nghiệp khác. Bộ cũng đã đề nghị sửa đổi Nghị định 42 về bán hàng đa cấp theo hướng thắt chặt hơn, đồng thời tăng cường tuyên truyền để người dân hiểu rõ về lĩnh vực này.

Bộ trưởng xác định việc phát triển ngành công nghiệp ôtô đối với phát triển kinh tế là rất to lớn; vì vậy, mục tiêu là sớm cố gắng để làm sao tập trung ưu tiên các chính sách, các cơ chế ưu đãi phù hợp để khuyến khích các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp lớn bằng các dự án lớn, có quy mô, có thể tạo được hiệu quả và sức lan tỏa đối với các ngành kinh tế, nhằm xây dựng các dự án đầu tư và phát triển ngành công nghiệp ôtô, trong đó tập trung vào dòng xe dưới 9 chỗ ngồi, xe tải, xe khách và tập trung vào phát triển công nghiệp hỗ trợ. Mục tiêu đến năm 2020 - 2025 sẽ đạt được tỷ lệ nội địa hóa cao (25%-40%, tùy từng loại xe). Và như vậy, công nghiệp ô tô của Việt Nam sẽ có cơ hội tiếp cận, tham gia vào các chuỗi cung ứng của khu vực và thế giới.

Ý KIẾN ĐÁNH GIÁ CỦA ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI

Nguồn Báo Công Thương