Sự phát triển mạnh mẽ về công nghệ kỹ thuật số trên khắp các nền kinh tế chủ chốt ở Đông Nam Á, với 40 triệu người trực tuyến lần đầu tiên chỉ tính riêng vào năm 2020, đã nâng tổng số người dùng Internet ở các nước ASEAN lên 400 triệu người. Riêng tại Việt Nam, theo số liệu của We are Social, có đến 94% người dùng Internet Việt Nam lên mạng hàng ngày, đặc biệt, trong thời điểm diễn ra dịch bệnh, tốc độ tăng trưởng băng rộng di động của Việt Nam tăng trưởng rất mạnh mẽ. Việc người tiêu dùng dành nhiều thời gian hơn cho mạng xã hội, cho các kênh mua sắm online đã giúp thương mại điện tử giờ đây đã trở thành một kênh hiệu quả để các doanh nghiệp, các nhà bán lẻ tiếp cận người tiêu dùng hoặc phát triển dấu ấn hiện có của họ tại các thị trường ASEAN.

Thế nhưng đây không chỉ là thị trường cho các nhà bán lẻ chân chính phục vụ người tiêu dùng, mà cũng là thị trường mầu mỡ cho các đối tượng lợi dụng thực hiện hành vi buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, đặc biệt là những sản phẩm có nhu cầu cao trong mùa dịch như khẩu trang, nước rửa tay, thuốc... Ngay trước đại dịch, trong một báo cáo năm 2019 về tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia ở Đông Nam Á, Liên hợp quốc đã nhận xét rằng: “Thương mại điện tử sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các phân đoạn cụ thể của hoạt động buôn bán hàng giả và gần như chắc chắn sẽ làm tăng phạm vi và quy mô của các loại thuốc giả có sẵn trên không gian mạng”.

Để bảo vệ người tiêu dùng ASEAN trước vấn nạn hàng giả trong TMĐT và làm lành mạnh hóa hình thức mua sắm đầy tiện ích này, cộng đồng các nước ASEAN đang tăng cường hành động chống lại hàng giả trực tuyến và nâng cao nhận thức với công chúng. Cụ thể, các văn phòng sở hữu trí tuệ của Thái Lan và Philippines đã khuyến khích các nền tảng thương mại điện tử và chủ sở hữu thương hiệu hợp tác tự nguyện để ngăn chặn việc bán hàng giả trực tuyến bằng cách ký các Biên bản ghi nhớ lần lượt vào tháng 1 và tháng 3/2021.

Tại Việt Nam, các sàn thương mại điện tử cũng đang triển khai nhiều biện pháp, chung tay với lực lượng chức năng bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Nhiều sàn TMĐT khẳng định chỉ chấp nhận cho lên sàn những sản phẩm được cung cấp bởi người bán hoặc nhà phân phối được ủy quyền, hoặc phải có giấy chứng nhận xuất xứ sản phẩm. Thậm chí có sàn TMĐT cam kết đền bù 100% giá trị nếu khách hàng mua phải hàng vi phạm, sao chép bản quyền. Vừa qua, Bộ Công Thương đã trình Chính phủ Nghị định thay thế Nghị định 52/2013/NĐ-CP về Thương mại điện tử. Nghị định thay thế sẽ đặt ra những cách thức quản lý mới, đặc biệt, không chỉ quy định trách nhiệm của người bán hàng, mà sẽ quy định cả trách nhiệm của chủ thể quản lý sàn giao dịch TMĐT, qua đó, nâng cao trách nhiệm của các sàn TMĐT trong việc chống hàng giả, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Vừa qua, trong Bản cập nhật giữa kỳ về Kế hoạch hành động 10 năm về quyền sở hữu trí tuệ 2016-2025 (gọi tắt là Kế hoạch hành động về quyền sở hữu trí tuệ), Nhóm công tác ASEAN về Hợp tác sở hữu trí tuệ (AWGIPC) đã bổ sung các nội dung mới để chống hàng giả trực tuyến. Kế hoạch hành động quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) được cập nhật gần đây của ASEAN bao gồm hai tài liệu mới đề cập đến việc thực thi trực tuyến đó là việc tạo ra trao đổi thông tin để thực thi trực tuyến. Nếu các chính phủ trong ASEAN chia sẻ dữ liệu quan trọng về mô hình vi phạm trực tuyến quyền SHTT, bọn tội phạm sẽ không thể trốn tránh cơ quan pháp luật bằng cách chuyển hoạt động sang các nước khác trong khu vực. Một nội dung mới khác là việc tạo ra các hướng dẫn của ASEAN về thực thi trực tuyến. Các hướng dẫn sẽ giúp hài hòa cách tiếp cận chống hàng giả trực tuyến trên toàn khu vực. Một cách tiếp cận nhất quán của các nước ASEAN sẽ giúp chủ sở hữu thương hiệu và người tiêu dùng dễ dàng xác định hàng giả và báo cáo lạm dụng hơn, đồng thời khiến tội phạm khó trốn tránh bị phát hiện hơn. Khi Cộng đồng Kinh tế ASEAN tiến triển với các sáng kiến ​​như Cơ chế một cửa Hải quan ASEAN, hàng hóa sẽ lưu chuyển dễ dàng hơn trong khu vực. Nhưng một liên kết yếu trong một quốc gia chống lại hàng giả trực tuyến sẽ ảnh hưởng đến tất cả các quốc gia khác trong khu vực vì hàng hóa dễ dàng qua biên giới.

Những hành động của các chính phủ trong khối ASEAN cho thấy sự quyết tâm trong việc ngăn chặn hàng giả trong TMĐT. Tuy nhiên, để hành động này đạt hiệu quả cao hơn, Chính phủ các nước ASEAN, các nền tảng thương mại điện tử và các chủ sở hữu thương hiệu cần tiếp tục đổi mới để ngăn chặn việc bán hàng giả trực tuyến.

Minh Vũ