Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê về tình hình phát triển kinh tế - xã hội (2011 – 2015) cho thấy, giai đoạn này tốc độ tăng chỉ tiêu tổng sản phẩm GRDP tại 63 tỉnh thành phố trực thuộc trung ương là gần 13,7%, trong khi Nghị quyết Quốc hội đặt ra tăng trưởng tổng sản phẩm trong nước GDP cả nước chỉ đạt từ 6,5% - 7%. Như vậy, nếu cộng tổng chỉ tiêu của 63 tỉnh thành phố trực thuộc Trung ương lớn hơn 1,8 lần so với GDP cả nước. Theo đại diện Tổng cục thống kê, sự chênh lệch này có nhiều nguyên nhân. Tuy nhiên, bệnh thành tích được cho là nguyên nhân chính của vấn đề.
Lý giải về vấn đề này, một chuyên gia trong ngành Thống kê cho biết, kết quả điều tra doanh nghiệp tại các địa phương lâu nay thường được coi là căn cứ chính chỉ tiêu tổng sản phẩm trên địa bàn. Tuy nhiên, trên thực tế nhiều doanh nghiệp hoạt động đa ngành, đa lĩnh vực, có khi đăng ký kinh doanh tại một địa phương, nhưng lại hoạt động trải rộng ở nhiều địa phương khác nhau. Cùng với đó là phương pháp điều tra chỉ dừng ở việc khai thác số liệu từ công ty mẹ nên số liệu thống kê sẽ bị tính trùng cho nhiều nơi và như vậy cũng dẫn đến sự chênh lệch GDP giữa địa phương và Trung ương.
Những năm trước, việc bóc tách số liệu trong hệ thống sổ sách đơn vị cũng gặp nhiều khó khăn do chúng ta tiếp cận từ doanh nghiệp, còn gần đây tiếp cận từ cơ sở của doanh nghiệp, do đó số liệu về doanh thu lao động, giá trị sản xuất sẽ sát thực hơn, từ đó có thể phân chia chỉ tiêu cho các địa phương, giúp cho dữ liệu toàn quốc từng bước có sự thống nhất chung. Hiện tại, kết quả SXKD của doanh nghiệp đang chiếm khoảng 60% trong tổng GDP, vì vậy, để có GDP chính xác thì ngay từ phía cơ sở hay nói cách khác là các công ty con trực thuộc các tổng công ty, tập đoàn phải khai đúng, khai đủ. Năm 2016, với phương pháp điều tra doanh nghiệp bắt đầu từ cơ sở cùng với tiêu chí đánh giá mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp trước hội nhập sẽ được coi là giải pháp quan trọng, khắc phục sự chênh lệch GDP giữa địa phương với Trung ương.
Trả lời câu hỏi của phóng viên về việc có những năm GDP tăng trưởng chung rất thấp, nhưng nhiều địa phương tăng trưởng từ 2 con số trở lên, vậy vì sao lại có sự chênh lêch quá xa số liệu thống kê giữa địa phương và tổng thể chung? Ông Nguyễn Quang Thái - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Kinh tế Việt Nam cho biết: Việc tính chỉ tiêu GDP để phản ánh trình độ phát triển kinh tế chỉ là một trong nhiều chỉ tiêu khác đo lường sự phát triển của nền kinh tế. Ở các địa phương, quy mô bắt đầu mở rộng và phân cấp mạnh nên các tỉnh, thành phố cũng rất muốn tính một chỉ tiêu nào đó để đo được sự phát triển của địa phương mình. Đó là nhu cầu thực tế, tuy nhiên do nhiều nguyên nhân thì chỉ tiêu GDP tính tại các địa phương cộng dồn lại cho cả nước thì độ sai số lớn hơn quá nhiều. Điều này không phản ánh trung thực sự phát triển, gây khó khăn cho sự cân đối chung. Ví dụ, nếu làm không đúng thì ngân sách cân đối các mục tiêu tăng trưởng cũng không chuẩn xác nữa. Do đó, Tổng cục Thống kê phải trình lên Chính phủ, yêu cầu tới đây phải tính lại theo thông lệ quốc tế và cần làm sớm. Bởi vì vấn đề nguy hiểm nhất là thời gian vừa qua các tỉnh thành phố vừa chuẩn bị cho Đại hội Đảng lần thứ 12 thì đều căn cứ vào cách tính bị đội lên đến 1,7 - 1,8 lần. Cho nên tới lúc tổ chức thực hiện, kiểm tra trong 5 năm tới là đều thực hiện theo chỉ tiêu cao mà thực tế thực hiện thấp xuống thì “lợi bất cập hại”, làm ảnh hưởng không tốt tới việc đánh giá trung thực hoàn cảnh kinh tế đất nước.
Có những nguyên nhân dẫn tới sai lệch số liệu giữa Trung ương và địa phương. Thứ nhất, chỉ tiêu GDP là chỉ tiêu của toàn bộ nền kinh tế chứ không phải chỉ tiêu cho riêng tỉnh, thành phố. Nếu tính cho tỉnh, thành phố thì phải thu thập thông tin xác thực hoạt động sản xuất kinh doanh của tỉnh, thành phố. Nếu thu thập không chính xác thì khó có thể bóc tách được các hoạt động diễn ra ở từng địa phương để tính toán cho đúng. Vì vậy, Tổng cục Thống kê chuyển sang thu thập thống kê ở đơn vị cơ sở, áp dụng triệt để nguyên tắc thường trú và đơn vị cơ sở để đánh giá đúng chỉ tiêu của từng đơn vị. Thứ hai, do các tỉnh, thành phố xây dựng nhiều mục tiêu phát triển kinh tế giai đoạn cao, nhiều thời điểm không đúng với năng lực SXKD của tỉnh, thành phố nên khi đánh giá thì địa phương cố gắng đánh giá hoàn thành mục tiêu kế hoạch đặt ra. Nguyên nhân thứ 3 là, xuất phát từ nội tại nền thống kê: Công cụ tính toán, hệ số tính toán chưa được cập nhập phù hợp với các tỉnh thành phố. Ví dụ như: hệ thống chỉ số giá, hệ số chi phí trung gian, tính toán,... chưa được phù hợp cho tỉnh và thành phố. Các đơn vị thống kê tính cho vùng, các vùng có chung hệ số cũng là một nguyên nhân và cuối cùng là đội ngũ nhân viên làm công tác thống kê chuyên môn nghiệp vụ chưa cao, phương pháp làm việc chưa thống nhất giữa các chuyên viên địa phương.
Để khắc phục bệnh thành tích trong việc xác định GDP hàng năm và tư duy nhiệm kỳ, Cục Thống kê đã triển khai thực hiện các những giải pháp. Một là, đổi lại đơn vị điều tra, thu thập thông tin từ cơ sở thay cho việc điều tra tại doanh nghiệp. Hai là, đổi lại quy trình tính toán, Tổng cục Thống kê sẽ chịu trách nhiệm tính toán và công bố chỉ số GDP Trung ương, hoặc GRDP cho tỉnh, thành phố, lúc đó sẽ áp dụng phương pháp tính toán, hệ số cụ thể và có cái nhìn khách quan hơn về kết quả của 63 tỉnh, thành phố, đồng thời sẽ khắc phục triệt để những bất cập, tồn tại.
Được biết hiện nay, Tổng cục Thống kê đang triển khai Đề án đổi mới quy trình biên soạn thống kê tổng sản phẩm trên địa bàn các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và sẽ do Tổng cục Thống kê đảm nhiệm. Nhiều ý kiến cho rằng, cách tính mới là chuẩn mực, phù hợp với công nghệ quốc tế và tình hình thực tế nước ta. Theo các chuyên gia, chỉ tiêu GDP theo quy trình tính GDP mới là con số có 3 loại số liệu: số các tỉnh, số sơ bộ, số chính thức. Theo chính sách phổ biến thông tin thống kê nhà nước, ngày 26 của tháng cuối quý phải có con số ước tính GDP của quý hiện hành...
Tóm lại, việc thay đổi cách tính GRDP các tỉnh, thành phố được nhiều nhà quản lý và chuyên gia kinh tế đánh giá là một thay đổi mang tính đột phá về công tác thống kê và xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta hàng chục năm qua. Theo dự kiến, Tổng cục Thống kê sẽ thay thế các tỉnh, thành phố trực tiếp tính toán và đo lường các con số GRDP tại các địa phương để thống nhất với GDP chung toàn quốc, nhằm tránh những hệ lụy hết sức tai hại như hiện nay. Thay đổi này được Chính phủ và các bộ ngành đánh giá là khá nhạy cảm bởi GRDP các tỉnh, thành phố có liên quan mật thiết, được dùng để xây dựng kế hoạch phát triển và nghị quyết về phát triển kinh tế xã hội của từng địa phương. Các địa phương phải chấp nhận một sự thật không tránh khỏi là cách tính mới sẽ khiến GRDP các địa phương sụt giảm rất mạnh nhưng đã đến lúc phải chấp nhận thực tế để đổi mới và hội nhập với quốc tế.
Hà Trang
