Thủa ấy, cứ khoảng một tháng trước Tết tôi đã thấy chiếc xe ba gác chất đầy củi, dong duổi khắp những con phố yên tĩnh, cùng đó là tiếng rao ngọt lịm của người bán. Mẹ bảo tôi ra gọi, rồi mẹ ra thấy củi đẹp, chắc và khô thì mua để chuẩn bị cho nồi bánh chưng.
Rồi cũng tầm này, các hiệu may bắt đầu đông khách với những cửa hiệu nổi tiếng, chuyên complet có Tiến Thành ở Lê Thái Tổ, Phúc Mỹ; Tân Đức Việt ở Hàng Trống, Phú Hưng; Tân Tân ở Tràng Tiền, Tràng Thi; quần và sơ mi thì có Anh Quân, Bùi Huy Nhượng… Thời đó, may một bộ Complet là chuyện lớn, nhiều chú rể chỉ dám đi mượn để mặc trong đám cưới chứ đâu dám may. Sát Tết nhà may nào cũng tất bật để kịp trả hàng và còn cho thợ về quê đón Tết. Các cửa hàng bán đồ Tết ở chợ Đồng Xuân, thôi thì hàng hóa được bầy la liệt, nào là bóng bì lợn, bóng cá tra, bóng cá thú, nhìn thật bắt mắt, chẳng khác gì những những bông hoa vàng khoe sắc. Còn giò chả phải đến số 9 Hàng Bông, giò chả ở đây ngon lắm. Nhà có điều kiện, từ khi cúng ông Công, ông Táo, đã mua sẵn bóng bì, miến, măng khô, gạo nếp, hạt tiêu, nấm hương... Thời bao cấp, để có một cái Tết tạm gọi là tươm tất, thì nhà nào cũng phải “ăn dè” để dành tiền. Mỗi người có mấy mét phiếu vải, dành cả năm để may bộ quần áo mới, nhất là cho trẻ con. Phiếu thịt cũng phải dành dụm mấy cân để gói bánh chưng và làm cỗ. Chật vật đấy, mà vẫn vui.
Ngày Tết đến gần, ai ai cũng đều trông chừng thời tiết. Tết mà gặp trời nồm hay nắng nóng, quả là không thích vì đồ ăn mau hỏng, bánh chưng chua mốc, phí lắm. Nhưng nóng hay rét thì những ngày áp Tết vẫn là những ngày bận rộn nhất, vui nhất. Mà sao lắm việc thế, việc đầu tiên phải kể đến và cũng là việc quan trọng nhất đó là nồi bánh chưng. Nhà tôi thường gói bánh vào 28 tháng Chạp. Chiều tối 27, mẹ cùng mấy chị em tôi rửa lá, đãi đỗ, ngâm gạo. Lúc đầu còn chuyện trò ríu rít, lúc sau ngấm rét, hai bàn tay ngâm trong nước lạnh trắng lợt, lưng cúi mãi cũng mỏi nhừ. Lúc đó ai cũng ao ước được bát phở nóng. Phở thì chẳng có, nhưng tối mịt làm xong, được ngồi quây quần trong gian bếp ấm với chén nước vối nóng trong tay, vừa xuýt xoa, vừa tán chuyện, rõ là vui.
Hôm sau, tờ mờ sáng mẹ đã dậy nấu đỗ xanh làm nhân bánh, khoảng sáu giờ thì bố tôi ngồi vào gói bánh, bố gói bánh cực khéo. Mẹ và chị em tôi ngồi kế bên trò chuyện vui đáo để. Sau này tôi thấy nhiều nhà gói bánh dùng khuôn, nhưng khi ấy bố chẳng dùng khuôn mà chỉ đặt lá dọc, lá ngang rồi đổ vào giữa một bát gạo, lấy một nắm đậu đã giã mịn, tãi đều lên, rải miếng thịt đã ướp từ đêm trước, thêm một lượt đậu xanh, một lượt gạo nếp rồi gập ba cạnh lá như cái hộp vuông, sau đó dựng lên, giỗ giỗ xuống mặt mâm cho chặt rồi gấp nốt cạnh thứ tư, thế là xong chiếc bánh vuông vức, đều tắp mười chiếc như một. Mấy chị em tôi đón bánh, dùng lạt giang buộc chắc từng chiếc, rồi buộc hai chiếc thành một cặp. Năm nào nhà tôi cũng gói và luộc khoảng hai chục chiếc. Bao giờ bố cũng làm mấy chiếc bánh chưng con cho lũ nhóc chúng tôi, bánh nhỏ bằng bàn tay nhưng đủ cả nhân đậu thịt. Đến tầm mười giờ thì luộc bánh. Củi khô, lửa đượm chẳng mấy chốc nồi bánh đã sôi, hơi ấm tỏa thơm một khoảng sân nhà. Chị em tôi quây quanh bên nồi bánh, sưởi lửa, năm nào “xông xênh”, còn dư gạo nếp và thịt thì làm nồi cơm nếp ăn với thịt kho tàu, vậy mà ngon.
Buổi chiều bố đi làm về sớm hơn thường lệ, gọi tôi đi cùng lên phố Hàng Lược sắm cành đào. Đây là thú vui không thể thiếu của người Tràng An. Hà Nội ngày đó dân thì ít, nhưng chợ hoa lúc nào cũng nhộn nhịp. Bố dắt tay tôi đi suốt dãy hàng hoa, rồi đến dãy đào. Bố quay phía này, phía kia ngắm kỹ cái gốc, xem cành, xem bông và nụ, thấy ưng rồi mới hỏi giá. Có khi gặp cành đào ưng ý, nhưng giá hơi cao, ông lại vờ bỏ đi một đoạn xem người bán có đổi ý, thế mà được việc. Chắc người bán hoa cũng thấy vui vì bán được cho người biết chơi đào nên không nỡ giữ giá. Mua được rồi hai bố con thay nhau vác về, dọc đường bao người nhìn, hỏi giá. Có năm bố mua cành đào to, hoặc mua cây đào thế, phải thuê xích lô chở về. Bố rất thích chơi cây thế, nhưng ông thường chỉ mua cành đào dáng đẹp, có thể cắm được trên ban thờ gia tiên. Rước cành đào về đến nơi là mùa Xuân đã ở trong nhà. Mấy bố con đã bắt đầu lau rửa những chậu lan, đặt hai bên bậc tam cấp trước cửa rồi lau chùi ban thờ, đổ nước và cát vào chiếc lọ độc bình trên ban thờ để cắm cành đào. Thêm bát hoa thủy tiên bày trên chiếc bàn kính giữa nhà. Hoa được mẹ gọt tỉa công phu từ khi nào, để hoa được nở đúng giao thừa. Tầm mười giờ đêm thì vớt bánh. Khói, hơi nước bốc lên cay xè mắt, mấy chị em tôi dùng thanh sắt uốn cong móc từng cặp bánh vớt ra, cho vào chậu nước lạnh rửa cho hết váng mỡ trên lá bánh rồi xếp thành từng hàng liền nhau, dùng tấm gỗ phẳng đặt lên trên rồi xếp lên đó cái cối đá và mấy viên gạch để nén bánh. Sáng hôm sau mẹ chọn hai cặp bánh đẹp nhất bày lên ban thờ, còn lại treo lên cái sào dọc tường bếp.
Quê tôi cách Hà Nội 60km, nhưng năm nào cũng vậy, trước Tết mấy ngày là cả nhà tôi lại về quê, ra mộ tổ tiên thắp hương mời các cụ về ăn Tết với con cháu. Bố ở chơi một ngày, xem tát ao, mua con chép, hay chắm khoảng hai cân mang về Hà Nội để mẹ làm nồi cá kho gừng. Ngoài bánh chưng, có thêm nồi cá kho, nồi canh măng khô nấu với chân giò và vại dưa hành nữa, thế là có cái Tết “sung túc” rồi.
Ngày 29, mẹ tôi bắt đầu chuẩn bị cho bữa cỗ ngày Ba mươi và mùng Một. Bóng bì, bóng cá, giò sống, thịt nạc, nấm hương, hoa lơ, su hào, cà rốt… cho nồi canh bóng; luộc măng cho mềm và hết đắng rồi cho vào nồi ninh với chân giò. Lại thêm mấy con gà nuôi vỗ béo từ nửa tháng trước. Chỉ mấy món cỗ mà bao công phu chuẩn bị: Từng miếng su hào, cà rốt được cắt tỉa khéo léo, đẹp mắt, con gà luộc đặt trên ban thờ phải có dáng thật đẹp, chân quỳ, hai cánh dang ra, đầu ngẩng cao, mỏ ngậm bông hoa hồng đỏ thắm… Những việc đó, mẹ vừa làm vừa chỉ bảo cho chị em tôi cùng làm “để sau này về nhà chồng còn biết đường mà làm cỗ”…
Chiều Ba mươi, bữa cỗ tất niên đã xong, mọi người đều đã “tắm tất niên” bằng nước lá mùi già thơm nức. Làn khói mỏng trên ban thờ tỏa mùi hương trầm ấm cúng, thiêng liêng làm sao. Bố mẹ gọi mấy chị em chúng tôi lại dặn dò: “Mai là năm mới, các con thêm một tuổi phải ngoan hơn, phải biết lễ phép nghe lời người lớn. Ai đến thăm nhà, hay đi đến nhà ai đều phải chào hỏi, thưa gửi đàng hoàng, người trên mừng tuổi phải biết cảm ơn và chúc Tết; không được cãi nhau, không được nói điều không hay và không được làm những điều không tốt”…
Đâu đó bên tôi lúc này đang văng vẳng câu hát “…Tết Tết Tết Tết đến rồi/ Tết đến trong tim mọi người…”. Vậy là trong tôi lại dấy lên nỗi bồi hồi xen lẫn xúc động nhớ về ký ức tuổi thơ, ở đó là gia đình đầm ấm, là một Hà Nội thanh bình đến lạ thường, là nền nếp gia phong vẫn được duy trì để thế hệ con cháu biết mà làm theo.
Anh Thư
