Hội nghị là dịp các nhà lãnh đạo hai bên đánh giá hợp tác ASEAN và Trung Quốc trong 30 năm qua, đề ra định hướng quan trọng trong giai đoạn mới nhằm đưa quan hệ ngày càng đi vào chiều sâu, thực chất, tương xứng với tầm mức của quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện, vừa được thiết lập tại Hội nghị Cấp cao thường niên ASEAN-Trung Quốc lần thứ 24 (26/10/2021).

Mối quan hệ phát triển mạnh mẽ, toàn diện

Trong 30 năm qua, quan hệ ASEAN – Trung Quốc phát triển mạnh mẽ, toàn diện, thực chất trên tất cả các lĩnh vực. Trung Quốc luôn khẳng định coi trọng vai trò, vị thế của ASEAN ở khu vực và trên thế giới; ủng hộ ASEAN đóng vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực.

ASEAN và Trung Quốc thiết lập quan hệ vào năm 1991 và nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược vào tháng 10/2003. Hội nghị Cấp cao kỷ niệm 15 năm Đối tác chiến lược ASEAN-Trung Quốc (Singapore, tháng 11/2018) đã thông qua Tầm nhìn Quan hệ Đối tác Chiến lược ASEAN-Trung Quốc 2030.

Quan hệ ASEAN-Trung Quốc được triển khai thông qua nhiều cơ chế, bao gồm Hội nghị Cấp cao thường niên, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-Trung Quốc (PMC+1), các Hội nghị Bộ trưởng hợp tác chuyên ngành… Hợp tác được triển khai thông qua các Kế hoạch hành động 5 năm, hiện đang triển khai trên cơ sở Kế hoạch hành động giai đoạn 2021-2025 được thông qua vào tháng 11/2020.

Để thúc đẩy hợp tác có trọng điểm, Trung Quốc đề xuất các chủ đề hợp tác cho từng năm với ASEAN như Năm Hợp tác biển 2015, Năm Hợp tác giáo dục 2016, Năm Hợp tác du lịch 2017, Năm Hợp tác sáng tạo 2018, Năm Hợp tác giao lưu truyền thông 2019, Năm Hợp tác kinh tế số 2020, Năm Hợp tác về phát triển bền vững 2021 và tiếp nối sang năm 2022.

Về chính trị-an ninh, Trung Quốc tham gia đầy đủ vào các cơ chế khu vực do ASEAN khởi xướng và dẫn dắt như ASEAN-Trung Quốc, ASEAN+3, Cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM+), Diễn đàn Biển ASEAN Mở rộng (EAMF), cũng như các cơ chế chuyên ngành khác trong lĩnh vực chính trị-an ninh.

Trung Quốc khẳng định ủng hộ vai trò trung tâm và đoàn kết của ASEAN trong các tiến trình hợp tác khu vực, ủng hộ ASEAN phát huy vai trò lớn hơn tại các diễn đàn đa phương trên thế giới. Trung Quốc là nước Đối tác đối thoại đầu tiên của ASEAN tham gia Hiệp ước thân thiện và Hợp tác (TAC).

ASEAN và Trung Quốc ký Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) vào tháng 11/2002 tại Phnom Penh, Campuchia. Tháng 11/2012, Cấp cao ASEAN-Trung Quốc lần thứ 15 thông qua Tuyên bố chung về kỷ niệm 10 năm ký Tuyên bố DOC. Hai bên thông qua Tuyên bố chung của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-Trung Quốc về triển khai đầy đủ và hiệu quả DOC vào ngày 25/7/2016.

Gần đây nhất, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-Trung Quốc lần thứ 24 diễn ra ngày 26/10/2021, Hội nghị khẳng định môi trường hòa bình, an ninh, ổn định khu vực, trong đó có Biển Đông, là quan tâm và lợi ích chung của các nước. Trên cơ sở đó, các nước cam kết sẽ tiếp tục thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố DOC, nỗ lực thúc đẩy xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu quả, thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế và Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982.

Trung Quốc cũng tham gia hợp tác trong cơ chế Hội nghị các Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM+) ngay từ khi được thiết lập từ năm 2010 và hợp tác trong khuôn khổ cơ chế Bộ trưởng và Quan chức cao cấp ASEAN-Trung Quốc về tội phạm xuyên quốc gia.

Hợp tác kinh tế giữa hai bên chứng kiến những tiến triển hết sức năng động. Kim ngạch thương mại hai chiều trong 30 năm tăng tới 80 lần. Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN trong nhiều năm liền (2009-2021), trong khi đó vào năm 2020, ASEAN lần đầu tiên trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc. Trong năm 2020, mặc dù bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19, tổng kim ngạch thương mại hai chiều giữa ASEAN và Trung Quốc đạt 516,9 tỷ USD. Đầu tư trực tiếp (FDI) từ Trung Quốc vào ASEAN đạt 7,6 tỷ USD trong năm 2020 (là nguồn đầu tư FDI lớn thứ 4 vào ASEAN).

Sau khi ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) vào tháng 11/2020, Trung Quốc là một trong những nước Đối tác đầu tiên của ASEAN sớm hoàn tất chính thức phê chuẩn Hiệp định RCEP. Ngoài ra, ASEAN và Trung Quốc đang hợp tác chặt chẽ thông qua các cơ chế, diễn đàn do ASEAN chủ trì trong các lĩnh vực như kết nối, du lịch, công nghệ thông tin và truyền thông, khoa học và công nghệ, công nghệ thông tin, nông nghiệp, giao thông vận tải, xây dựng thành phố thông minh… và triển khai các thỏa thuận hợp tác liên quan.

Về văn hóa-xã hội, ASEAN và Trung Quốc đẩy mạnh ưu tiên hợp tác trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục, văn hóa, lao động, an ninh xã hội, môi trường, truyền thông, thanh niên, giảm nghèo… Đáng chú ý, hợp tác giáo dục ASEAN-Trung Quốc là lĩnh vực hợp tác quan trọng và là kênh hợp tác hiệu quả giúp thúc đẩy giao lưu thanh niên và kết nối nhân dân ASEAN-Trung Quốc, thông qua Tuần lễ hợp tác giáo dục ASEAN-Trung Quốc (CAECW) thường niên kể từ năm 2008 đến nay, chương trình Học bổng các nhà Lãnh đạo trẻ ASEAN-Trung Quốc (ACYLS) từ năm 2019.

Trong lĩnh vực y tế, hai bên hợp tác thông qua cơ chế Hội nghị quan chức cao cấp và Bộ trưởng Y tế ASEAN-Trung Quốc, ký Biên bản ghi nhớ về hợp tác y tế tại cuộc họp Bộ trưởng Y tế ASEAN-Trung Quốc lần thứ 4 (ngày 6/7/2012, Phuket), các hoạt động trao đổi chuyên gia và mời ASEAN tham gia các khóa đào tạo tại Trung Quốc.

Hợp tác môi trường cũng được hai bên triển khai thông qua Chiến lược hợp tác bảo vệ môi trường ASEAN-Trung Quốc, việc tổ chức Tuần lễ Hợp tác môi trường ASEAN-Trung Quốc (từ năm 2011) và lập Trung tâm hợp tác môi trường ASEAN-Trung Quốc (từ 24/5/2011) để điều phối các hoạt động triển khai các chiến lược về môi trường.

ASEAN và Trung Quốc nhất trí công bố năm 2021 là Năm hợp tác bền vững ASEAN-Trung Quốc. Các hoạt động, chương trình hợp tác sẽ được triển khai trên các ưu tiên như y tế công cộng, giảm nghèo, quản lý thiên tai, biến đổi khí hậu, an ninh lương thực, năng lượng sạch, phát triển nông thôn bền vững và đô thị bền vững… 

Về hợp tác phòng, chống COVID-19 và thúc đẩy phục hồi toàn diện, hai bên chủ động thúc đẩy ngay từ sớm với việc tổ chức Hội nghị đặc biệt Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-Trung Quốc về COVID-19 tại Vientiane (ngày 20/2/2020). Thông qua các cơ chế do ASEAN khởi xướng và dẫn dắt, Trung Quốc tích cực thúc đẩy các sáng kiến hợp tác với ASEAN ứng phó COVID-19 và phục hồi toàn diện. Hai bên nhất trí thông qua các Tuyên bố chung ASEAN-Trung Quốc về Hợp tác hỗ trợ Khung phục hồi tổng thể ASEAN; Tuyên bố chung ASEAN về Hợp tác phát triển bền vững và xanh trong năm 2021 nhằm đẩy mạnh hơn nữa các nỗ lực này.

Trung Quốc đề xuất tận dụng, phát huy các cơ chế hợp tác hiện có nhằm trao đổi thông tin, kinh nghiệm, hỗ trợ các nước ASEAN nghiên cứu, phát triển vaccine, cân nhắc nhu cầu vaccine COVID-19 của ASEAN, cử các chuyên gia y tế đến hỗ trợ các nước ASEAN. Nước này đã triển khai đóng góp 1 triệu USD cho Quỹ ASEAN ứng phó COVID-19, đề xuất lập cơ chế ứng phó tình huống y tế công cộng khẩn cấp, cam kết trích 5 triệu USD từ Quỹ Hợp tác ASEAN-Trung Quốc tài trợ các chương trình, dự án hợp tác y tế công cộng với ASEAN... 

Hiện nay, ưu tiên giữa ASEAN và Trung Quốc là đẩy mạnh các nỗ lực khôi phục các hoạt động kinh tế, giao thương. Hai bên đang tích cực hợp tác triển khai hiệu quả Hiệp định Mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc (ACFTA), tạo điều kiện để doanh nghiệp hai bên trao đổi thương mại-đầu tư, hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ, khắc phục tác động của dịch bệnh… Trung Quốc cam kết sẽ hỗ trợ ASEAN triển khai Khung phục hồi tổng thể (ACRF), phát triển kinh tế số, hợp tác phát triển bền vững theo chủ đề hợp tác năm 2021, tăng trưởng xanh, bảo vệ môi trường biển, phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai.

Phát huy vai trò cầu nối giữa ASEAN và Trung Quốc

Là một thành viên tích cực của Cộng đồng ASEAN, Việt Nam cùng các nước ASEAN và Trung Quốc tăng cường đối thoại chính trị, nâng cao hiểu biết, tin cậy và tôn trọng lẫn nhau, đẩy mạnh hợp tác toàn diện, đưa quan hệ hai bên trở thành hình mẫu của quan hệ đối tác ổn định và bền vững giữa các nước láng giềng.

Việt Nam sẵn sàng phát huy vai trò cầu nối giữa Cộng đồng Kinh tế ASEAN và Trung Quốc, cùng các nước ASEAN thúc đẩy mạnh mẽ hợp tác trên các lĩnh vực, giữ vững hòa bình, ổn định, giải quyết khác biệt vì lợi ích của các bên để đảm bảo các hoạt động hợp tác kinh tế - thương mại được triển khai thông suốt, đóng góp tích cực cho hòa bình, hợp tác, phát triển và thịnh vượng chung của khu vực.

Trong năm 2020, khi Việt Nam là Chủ tịch ASEAN, với chủ đề "Gắn kết và chủ động thích ứng", ASEAN tiếp tục củng cố đoàn kết, thống nhất, duy trì đà hợp tác, ứng phó mạnh mẽ với đại dịch COVID-19, đồng thời hợp tác hiệu quả với các đối tác, củng cố vai trò trung tâm trong các vấn đề an ninh khu vực. Đặc biệt, trong dịp Hội nghị cấp cao ASEAN 37 giữa tháng 11/2020, 10 nước ASEAN và 5 nước đối tác, trong đó có Trung Quốc, do Thủ tướng Lý Khắc Cường tham dự, đã ký kết Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), tạo ra thị trường lớn với dân số 2,2 tỷ người và quy mô GDP đạt 26.200 tỷ USD. Đây là thành tựu đáng tự hào, khẳng định mạnh mẽ xu thế thương mại tự do đa phương mở, cân bằng, dựa trên luật lệ.

Tại các kỳ Hội chợ Trung Quốc – ASEAN (CAEXPO), Việt Nam luôn là nước có đông doanh nghiệp tham gia nhất, số gian hàng nhiều nhất trong ASEAN. Ở CAEXPO 2021 diễn ra từ10-13/9/2021, khu vực trưng bày của doanh nghiệp Việt Nam tiếp tục có quy mô lớn nhất trong các nước ASEAN với trên 70 doanh nghiệp có đại lý tại Trung Quốc tham gia trực tiếp trên diện tích khoảng 2.000m2. Các sản phẩm trưng bày gồm các mặt hàng nông-lâm-thủy sản và thực phẩm chế biến, đồ gỗ và thủ công mỹ nghệ, hàng tiêu dùng, đầu tư, du lịch và dịch vụ thương mại... Khu gian hàng theo mô hình "Triển lãm từ xa" có khoảng 200 doanh nghiệp.

Hòa chung với dòng chảy hợp tác ASEAN - Trung Quốc, quan hệ Đối tác và hợp tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Trung Quốc tiếp tục được phát huy, và đã đạt được những kết quả toàn diện trên các lĩnh vực, nhất là kinh tế thương mại, đem lại lợi ích thiết thực cho nhân dân hai nước. Việt Nam đóng vai trò là cửa ngõ Khu vực thương mại tự do ASEAN-Trung Quốc và làm cầu nối hiệu quả giữa ASEAN với Trung Quốc, quan hệ kinh tế thương mại Việt-Trung tăng trưởng ổn định và mạnh mẽ, kim ngạch thương mại hai chiều tăng nhanh với tốc độ tăng trưởng trung bình trong 5 năm gần đây đạt trên 20%/năm.

Theo thống kê của Hải quan Việt Nam, trong 7 tháng đầu năm 2021, tổng kim ngạch thương mại Việt Nam-Trung Quốc đạt 91,41 tỷ USD, tăng 40,4% so với cùng kỳ năm 2020, trong đó xuất khẩu đạt 28,54 tỷ USD (tăng 23,25%), nhập khẩu đạt 62,86 tỷ USD (tăng 49,87%). Trung Quốc tiếp tục là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam và Việt Nam cũng trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc trong các nước ASEAN.            

Việt Nam đang cùng các nước ASEAN hướng về Tầm nhìn Cộng đồng 2025, mở rộng hợp tác với đối tác láng giềng Trung Quốc trên cơ sở Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế, hai bên cùng có lợi, đóng góp cho hòa bình, ổn định, thịnh vượng ở khu vực và trên thế giới.

Nhìn lại chặng đường 30 năm qua, quan hệ ASEAN - Trung Quốc đạt nhiều thành tựu đáng kể, đặc biệt trong 18 năm kể từ khi hai bên nâng cấp lên quan hệ Đối tác chiến lược. Trong hành trình nhiều dấu ấn ấy, Việt Nam đã cùng ASEAN đóng góp tích cực, trách nhiệm, hiệu quả, thúc đẩy quan hệ ASEAN-Trung Quốc ngày càng phát triển thực chất, hiệu quả, ổn định, bền vững, đáp ứng lợi ích của mỗi bên, củng cố môi trường hòa bình, an ninh, hợp tác, phát triển ở khu vực.

Theo báo Chính phủ