Nhân rộng nỗ lực bảo vệ môi trường trong tiêu dùng

Túi ni-lông dùng một lần từng được xem là biểu tượng của sự tiện lợi, nhưng sau nhiều thập kỷ sử dụng tràn lan, loại vật liệu này đã trở thành “kẻ thù thầm lặng của môi trường”. Theo thống kê của Liên Hợp Quốc, mỗi năm thế giới thải ra hơn 400 triệu tấn rác nhựa, trong đó phần lớn là túi ni-lông khó phân hủy.

Tại Việt Nam, trung bình mỗi hộ gia đình sử dụng từ 3 - 7 túi ni-lông mỗi ngày, chủ yếu sau khi mua sắm tại chợ, siêu thị hoặc cửa hàng tiện lợi. Chỉ tính riêng Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, lượng rác thải ni-lông phát sinh mỗi ngày lên tới hàng trăm tấn, trong đó chỉ 10–15% được thu gom và tái chế. Phần còn lại bị chôn lấp hoặc trôi ra sông, biển, gây ô nhiễm nghiêm trọng.

Túi ni-lông thông thường phải mất từ 500–1.000 năm để phân hủy hoàn toàn trong điều kiện tự nhiên. Trong quá trình đó, chúng phân rã thành vi nhựa (microplastic) – loại hạt nhỏ có kích thước chỉ vài micromet, len lỏi vào đất, nguồn nước, chuỗi thức ăn, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe con người.

TS. Nguyễn Hoàng Nam – Viện Môi trường và Tài nguyên, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh cho rằng: “Túi ni-lông dùng một lần không chỉ gây ô nhiễm mà còn làm suy giảm khả năng tự làm sạch của môi trường. Việc loại bỏ dần túi ni-lông trong hệ thống phân phối hiện đại là bước đi đúng và cần được thực hiện quyết liệt”.

Không chỉ là nơi tiêu thụ lượng lớn túi ni-lông mỗi ngày, siêu thị và trung tâm thương mại còn là điểm tiếp xúc trực tiếp với người tiêu dùng, do đó đóng vai trò then chốt trong thay đổi hành vi mua sắm.

Loại bỏ túi ni-lông không chỉ là biện pháp môi trường mà còn là bước chuyển trong tư duy kinh tế – từ “tiện dụng ngắn hạn” sang “phát triển bền vững dài hạn”.

Khi người tiêu dùng thay đổi thói quen, thị trường bao bì sinh học, sản phẩm tái chế sẽ phát triển mạnh, tạo động lực cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ mới và mở rộng sản xuất. Đây chính là chuỗi giá trị mới trong nền kinh tế tuần hoàn, nơi chất thải được tái sử dụng, tái chế, thay vì trở thành gánh nặng môi trường.

Mới đây, tại TP. Huế, Dự án “Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam” (Dự án TVA) phối hợp với siêu thị Go! Huế tổ chức hoạt động ra mắt mô hình cho thuê túi tái chế tại tầng 2 của siêu thị vào hai ngày 18-19/10. Sự kiện này cũng đánh dấu một bước quan trọng trong việc mang đến giải pháp tiện lợi cho người tiêu dùng, hướng tới thực hiện lộ trình loại bỏ túi ni-lông dùng một lần tại các siêu thị và trung tâm thương mại từ sau năm 2025.

Theo đó, trong 2 ngày diễn ra sự kiện, khách hàng đến với siêu thị GO! Huế sẽ được hòa mình vào không gian sự kiện với nhiều hoạt động tương tác ý nghĩa. Đây là cơ hội để khách hàng trở thành những người tiêu dùng đầu tiên tại Huế tham gia mô hình thuê túi tiện lợi chỉ với chi phí đặt cọc 10.000 VNĐ/túi và được hoàn trả 100% khi trả túi ở lần mua sắm tiếp theo.

Bên cạnh đó, cả gia đình có thể tham gia các trò chơi tương tác vui nhộn để nhận về những phần quà độc đáo từ WWF-Việt Nam và GO! Huế.

Điểm nhấn đặc biệt của mô hình này là những chiếc túi cho thuê không chỉ là sản phẩm thân thiện với môi trường mà còn chứa đựng câu chuyện nhân văn sâu sắc. Toàn bộ túi được làm thủ công từ những tấm banner, poster cũ qua đôi bàn tay khéo léo và nghị lực của các em học sinh tại Trường Khuyết tật Tình thương Mỹ Lâm (An Giang).

Hoạt động này không chỉ trao một vòng đời mới cho rác thải nhựa, mà còn góp phần tạo ra sinh kế bền vững, tiếp thêm sức mạnh cho những mảnh đời yếu thế trong xã hội.

Bà Nguyễn Thu Trang, đại diện WWF-Việt Nam,chia sẻ: “Mô hình cho thuê túi là giải pháp thiết thực, không chỉ giúp người tiêu dùng dễ dàng thực hành lối sống xanh mà còn kết nối cộng đồng trong một hoạt động ý nghĩa.

Hành động thuê một chiếc túi tại Huế hôm nay chính là đang góp phần nhân rộng nỗ lực bảo vệ môi trường và hỗ trợ cộng đồng từ An Giang, nối dài vòng tay của những người con đất Việt vì một tương lai bền vững”.

Việc cho thuê túi tái chế ở siêu thị như ở Huế đã đánh dấu một bước quan trọng trong việc mang đến giải pháp tiện lợi cho người tiêu dùng, hướng tới thực hiện lộ trình loại bỏ túi ni-lông dùng một lần tại các siêu thị và trung tâm thương mại từ sau năm 2025.

Với mục tiêu hạn chế túi ni-lông dùng một lần tại các trung tâm thương mại và siêu thị theo lộ trình của Chính phủ cũng như thúc đẩy hành vi mua sắm xanh của người tiêu dùng, mô hình cho thuê túi đi siêu thị với hình thức “đặt cọc – hoàn trả” góp phần bổ sung thêm các giải pháp cho việc thực hành giảm rác nhựa được dễ dàng hơn.

Tuy nhiên, các chuyên gia môi trường chỉ ra việc loại bỏ túi ni-lông dùng một lần tại siêu thị còn nhiều thách thức, như: việc nhận thức của cộng đồng về tác hại của túi ni-lông chưa cao, chi phí chênh lệch cao khi chuyển đổi vật dụng nhựa sang các chất liệu thân thiện môi trường (doanh nghiệp đã phải hỗ trợ khách hàng chuyển đổi hành vi bằng cách tặng túi khi tham gia chương trình; truyền thông chương trình rộng rãi hơn bằng cách cho các bạn cashier đội nón với thông điệp của chương trình…).

Đại diện một tập đoàn chuyên sản xuất và kinh doanh sữa cho biết, đa phần khách hàng vẫn có thói quen, hoặc có khi vì mục đích mua sắm nhanh, gấp, vội, nên không kịp chuẩn bị túi; các hoạt động truyền thông về phát triển bền vững nói chung và giảm thiểu rác thải nhựa nói riêng đang chưa tính đến việc tiếp cận từng nhóm đối tượng khách hàng cụ thể. Do đó, những nhóm khách hàng Gen Z hay người lớn tuổi ít tiếp xúc mạng xã hội… đang chưa tiếp cận được các thông tin, các giải pháp, các chương trình khuyến mãi khuyến khích giảm sử dụng nhựa 1 lần.

Vì mục tiêu hướng tới tiêu dùng xanh 

Thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xanh và giảm thiểu ô nhiễm môi trường, Việt Nam đang bước vào lộ trình loại bỏ túi ni-lông khó phân hủy dùng một lần tại các siêu thị, trung tâm thương mại kể từ sau năm 2025. Đây là bước đi cụ thể nhằm hiện thực hóa cam kết của Chính phủ về giảm rác thải nhựa và thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

Tại Quyết định số 1316/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác quản lý chất thải nhựa ở Việt Nam, Việt Nam phấn đấu đến năm 2025: Sử dụng 100% túi ni lông, bao bì thân thiện với môi trường tại các trung tâm thương mại, siêu thị phục vụ cho mục đích sinh hoạt thay thế cho túi ni lông khó phân hủy; đảm bảo thu gom, tái sử dụng, tái chế, xử lý 85% lượng chất thải nhựa phát sinh; giảm thiểu 50% rác thải nhựa trên biển và đại dương… 

Bên cạnh đó tại Nghị định 08 về hướng dẫn thực hiện Luật Bảo vệ Môi trường đã quy định, bảo đảm sau năm 2025, không lưu hành và sử dụng sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (gồm túi ni lông khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói, chứa đựng thực phẩm) tại các trung tâm thương mại, siêu thị, khách sạn, khu du lịch (trừ sản phẩm, hàng hóa có bao bì nhựa khó phân hủy sinh học), điều này cho thấy thời điểm cấm lưu hành sản phẩm túi dùng 1 lần đã gần kề. Đồng thời, chính quyền - doanh nghiệp - người tiêu dùng cần phải chung tay vào cuộc để thực hiện mục tiêu trên.

Theo đó, Bộ Công Thương cùng các hệ thống bán lẻ lớn đang tích cực triển khai các giải pháp thân thiện và tiện lợi cho người tiêu dùng. Các siêu thị như Co.opmart, Winmart,GO!, Aeon Mall, Lotte Mart đã bắt đầu thay thế túi ni-lông truyền thống bằng túi giấy, túi vải, túi phân hủy sinh học hoặc túi mượn tái sử dụng nhiều lần.

Một số đơn vị tiên phong triển khai mô hình hoàn trả túi xanh, theo đó khách hàng có thể mang túi đã sử dụng quay lại siêu thị để đổi túi mới hoặc nhận ưu đãi. Các quầy đóng gói không túi ni-lông được bố trí riêng, hướng dẫn người mua sử dụng túi thân thiện môi trường.

Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp bao bì trong nước đã đầu tư dây chuyền sản xuất túi thân thiện môi trường từ tinh bột sắn, PLA, giấy tái chế, đáp ứng tiêu chuẩn về độ bền, khả năng phân hủy sinh học và giá thành hợp lý.

Tại một số đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, mô hình “Chợ dân sinh không túi ni-lông” cũng đang được thí điểm mở rộng, giúp người dân tiếp cận dễ dàng hơn với các sản phẩm thân thiện môi trường trong đời sống hàng ngày.

Các chuyên gia môi trường cho rằng, việc loại bỏ túi ni-lông không nhằm gây bất tiện cho người tiêu dùng mà là để hình thành thói quen tiêu dùng xanh. Các hệ thống phân phối cần song hành giữa chính sách khuyến khích, hỗ trợ và tuyên truyền, giúp người dân chuyển đổi hành vi tiêu dùng một cách tự nhiên.

Nhiều đơn vị sản xuất kinh doanh mặt hàng tiêu dùng cũng đề xuất, cần bổ sung thêm các chương trình tặng túi vải mua sắm để người tiêu dùng tiện lợi hơn với lối sống xanh mỗi ngày; truyền thông về lĩnh vực này cần đa dạng, tích cực và đa chiều với các hướng tiếp cận khác nhau tới từng tệp/nhóm khách hàng cụ thể…

Thêm một khó khăn là các chiến dịch nâng cao nhận thức, khuyến khích cộng đồng/khách hàng không sử dụng túi ni-lông một lần đa phần đều đang là những chiến dịch ngắn ngày. Dù những chiến dịch này đã góp phần tạo nên hiệu ứng tích cực, tuy nhiên, rất cần sự chung tay từ nhiều cơ quan, đoàn thể, doanh nghiệp một cách bền bỉ, nhằm tạo nên văn hóa và thói quen mua sắm không túi ni-lông cho người tiêu dùng…

Lộ trình loại bỏ túi ni-lông không chỉ là yêu cầu bắt buộc theo chính sách môi trường quốc gia, mà còn mở ra thị trường tiêu dùng mới cho các sản phẩm xanh, bao bì tái chế, năng lượng tái tạo trong sản xuất và phân phối hàng hóa. Việc triển khai đồng bộ giữa chính quyền – doanh nghiệp – người dân sẽ là chìa khóa để Việt Nam đạt được mục tiêu “Không túi ni-lông khó phân hủy” sau năm 2025, hướng tới nền kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững.

Theo moit.gov.vn