Đến Bắc Hà đúng vào dịp cả miền Bắc đang chìm trong đợt rét đậm kèm  gió mùa bổ sung cùng những trận mưa nặng hạt chỉ chừng 8-10 độ, nhưng bởi cái sức hút, sự quảng bá của những người đã trải nghiệm nên dù rét thấu xương cũng không ngăn nổi sự háo hức khám phá vùng đất nguyên sơ, đậm chất dân tộc này và nhất là để chứng kiến phiên chợ được tổ chức vào ngày Chủ nhật tuần đầu tiên của năm mới. Tuy không được khang trang như dưới xuôi nhưng chợ Bắc Hà được xem là nơi có qui mô khá rộng lớn. Ở đây, có thể tìm thấy bất kỳ vật dụng nào cần thiết cho cuộc sống của đồng bào. 

Mặc dù trời khá rét nhưng do háo hức nên 7 giờ sáng tôi đã đi chợ. Từ trên dốc xuống chợ chính, dọc hai bên đường có rất nhiều nông sản thực phẩm được bày bán. Tôi đặc biệt ấn tượng bởi các loại rau cải, đúng độ lên ngồng đang nhú những búp hoa, nhìn đã thật hấp dẫn. Những bó cải củ trắng, củ cải đỏ, những túi ngọn đậu Hà Lan xanh mởn vẫn còn đọng nước mưa trên lá, nhìn thật tươi ngon mà dưới xuôi  không thể có được. Thỉnh thoảng có những bó rau cải nở hoa vàng tươi tạo cảnh sắc thêm vui mắt. Không cần dựng sạp, người bán hàng chỉ kê một chiếc bàn nhựa để bày, hoặc chỉ cần đựng hàng vào những mảnh nilon, rổ rá, xô chậu…, măng là thứ đặc sản của núi rừng nên chỉ cần tháo bao tải, hoặc dỡ chiếc gùi ra đổ xuống đất là bán. Ngoài rau xanh, măng tươi thì bánh chưng cũng được các bà, các mế dân tộc bày bán khắp chợ. Bánh chưng ở đây không gói vuông như dưới xuôi, nó chỉ dài bằng 2/3 chiếc bánh tày ở các tỉnh vùng miền núi phía Bắc. Ở đầu bánh, người ta bẻ lá theo góc chéo nhìn thật xinh xắn, tròn chịa. Điều khác biệt ở đây là người Tày ở Bắc Hà làm bánh chưng đen, gạo trộn từ than của cây núc nác cùng một số loại gia vị đặc trưng nên ăn rất mát, không bị nóng cổ. Trước kia, bánh chỉ xuất hiện vào dịp Tết, nay đã khá phổ biến và trở thành món đặc sản cho du khách.

Vào sâu trong chợ, khu ẩm thực với khoảng hai chục hàng ăn. Mỗi gian hàng đều rộng, thứ bày bán là gà đen H’Mông, thủ lợn, mấy bộ lòng và tràng lợn thật bắt mắt. Điểm đặc biệt là nhà hàng nào cũng có một chảo thắng cố đặt sẵn trên bếp, khói bốc nghi ngút. Nó không chỉ thu hút người dân bản địa mà nhiều người Kinh cũng thấy khoái khẩu, là món ăn được nấu khá đơn giản nhưng nguyên liệu ướp thì cầu kỳ tới 12 thứ gia vị truyền thống gồm: Thảo quả, hoa hồi, quế chi, sả, gừng và nhiều loại gia vị đặc biệt, trong đó cây thắng cố là gia vị quan trọng nhất được người  H’Mông, Tày, Nùng từ cách đây gần 200 năm tìm ra nguyên liệu chế biến nên thắng cố ở đây có phong vị nguyên bản không đâu sánh bằng.

Các loại rau cải, đúng độ lên ngồng đang nhú những búp hoa, nhìn đã thật hấp dẫn

Bánh chưng cũng được các bà, các mế dân tộc bày bán khắp chợ

Phở chua là món ăn truyền thống rất nổi tiếng của người Bắc Hà. Bánh phở  màu hồng đỏ, được tráng từ loại gạo đỏ đặc biệt của địa phương, trồng ở xã Lùng Phình. Gạo này nấu cơm rất cứng, nhưng khi làm bánh phở lại mềm và thơm. Rau cải được muối chua để làm nguyên liệu chế biến nước dùng cho món phở chua. Với mùi thơm của đậu xị, chút bùi của lạc rang và béo ngậy của bánh phở quện với vị chua của dưa cải, chút cay của tương ớt nên không có cảm giác bị ngấy, hương vị thơm ngon hấp dẫn của bát phở chua vị chuẩn Bắc Hà khiến tôi đã ăn rồi mà vẫn muốn thưởng thức thêm nhiều lần nữa.

Khi đã mua đủ rau, măng, thịt lợn bản và làm bát phở chua cho ấm bụng rồi về khách sạn cất đồ, vì vẫn còn luyến tiếc bởi không khí náo nhiệt của phiên chợ  nên tôi quay lại chợ tới lần thứ 3. Khu đất cao nhất được xây dựng khang trang là nơi bán đồ trang sức, khăn quàng, váy, mũ bằng thổ cẩm dành cho các chị em dân tộc màu sắc rực rỡ làm nổi bật cả góc chợ. Rất nhiều túi, ví, khăn thêu tay, các con vật bằng vải thật sặc sỡ, tinh tế được bày bán. Những chiếc vòng cổ, vòng tay, vòng tai bằng bạc với nhiều kiểu dáng, kích cỡ vô cùng phong phú. Rồi những chiếc địu làm bởi bàn tay phụ nữ dân tộc được thêu và trang trí cầu kỳ, bắt mắt phải mất cả tháng đến cả năm trời mới hoàn thành. Mải ngắm những bộ váy dân tộc rực rỡ sắc màu mà không chán mắt, chợt nhìn sang mấy cô gái hàng bên đang thử váy, người dưới xuôi vậy mà khi mặc vào nhìn cũng rất ấn tượng, đẹp chả khác gì gái dân tộc…

Một khu đất rộng đủ sức chứa cho hàng trăm người và chợ trâu luôn là khu vực sôi nổi nhất nhì chợ Bắc Hà. Ở đây, trâu trắng, trâu đen, đực, cái, to, nhỡ đủ cả. Giá trâu dao động tùy vào mục đích sử dụng, để cày cấy hay lấy thịt, quá trình tuyển trâu diễn ra khá ngặt nghèo. Có nhiều người lặn lội trèo đèo dắt trâu lên chợ rồi lại thất thểu mang về chỉ vì cả buổi không lọt vào mắt xanh của người mua nào. Bên dưới chợ trâu là khu bán “khuyển” của dân tộc Mông, Dao. Người ta bán từ những chú cún con đến chó to với nhiều màu sắc, nhiều giống loài như chó lông xù, lông dài, cộc đuôi. Giá mỗi con từ vài trăm nghìn đến cả triệu đồng. Nhiều người lặn lội từ dưới xuôi lên chợ chỉ để chọn cho mình những chú khuyển ưng ý đúng chuẩn Bắc Hà, nổi tiếng là khôn và trung thành.

Những chiếc vòng cổ, vòng tay, vòng tai bằng bạc với nhiều kiểu dáng, kích cỡ vô cùng phong phú

Đi hết một vòng chợ, những thứ muốn đã mua đủ. Về rồi nhưng tôi vẫn nán lại dưới sảnh khách sạn để cảm nhận thấu đáo những nét mặt háo hức, phấn khởi của mọi người. Xuống hết bậc tam cấp của khách sạn đã thấy rau xanh và các sản vật bày bán la liệt nhộn nhịp, giá cả có phần hạ hơn sáng sớm bởi bà con phải di chuyển quãng đường khá xa nên ngang buổi chợ mới tới nơi. Nhiều người mua rồi vẫn tranh thủ mua thêm về biếu bạn bè, người thân. Hàng hóa, cây cảnh và cả những cành đào cánh hoa to, dày và đỏ tươi, mập mạp khác biệt hẳn với hoa đào dưới xuôi còn sót lại được chất đầy các xe và cả nóc xe trên một dải phố dài… như thể mọi người muốn mang cả mùa xuân Bắc Hà về xuôi.

Một phiên chợ đầu Xuân, một chuyến đi vội vã đem lại cho ta nhiều cảm xúc, nhưng có lẽ đó chỉ là những trải nghiệm đầu tiên. Ta hẹn gặp lại Bắc Hà vào mùa Xuân năm sau để được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của muôn hoa khoe sắc với nét  tinh khôi khi hoa mận, hoa mơ, hoa lê nở trắng núi rừng Tả Van Chư và ngắm vẻ đẹp rực rỡ của hoa đào, hoa lan… như những tuyệt phẩm thiên nhiên mà khi ta gắn mình vào bất kỳ góc nào cũng có thể tạo nên khung hình tuyệt đẹp. Ta sẽ tới Bản Phố để tận mắt nhìn người H’Mông thêu, dệt thổ cẩm và thưởng thức rượu ngô vừa nấu ra tại lò. Ta hẹn đến Bản Liền để ngắm những thửa ruộng bậc thang, những cây cọ cùng những biển mây tuyệt đẹp. Rồi ta đến Tà Chải để có dịp dạo quanh bản làng trên những con đường nhỏ quanh co, ngắm nhìn những ngôi nhà sàn nhỏ xinh giữa bao la đồi núi, sinh hoạt cùng dân bản và hòa mình vào điệu múa xòe độc đáo cùng đồng bào dân tộc. Ta sẽ đến Na Hối để chiêm ngưỡng thôn làng đẹp như bức tranh sơn dầu được tạo nên bởi màu xanh của nương lúa, nương ngô hòa quện với màu xanh của núi rừng... Ta tận hưởng cảm giác an nhiên, nạp thêm năng lượng tích cực để bước vào một mùa Xuân mới, một năm làm việc mới đầy hy vọng tốt lành./.

Ghi chép của Hồng Chuyên