Trong số các lĩnh vực gian lận thuế, một số lĩnh vực dễ bị lợi dụng để gian lận như lĩnh vực hàng gia công, sản xuất xuất khẩu (SXXK) do được “ưu ái” về thủ tục hải quan. Cả nước hiện có khoảng 9.000 DN gia công, SXXK và chế xuất, đóng góp tới trên 60% kim ngạch XNK, chiếm phần lớn số lượng DN và kim ngạch xuất khẩu, trong đó chủ yếu hoạt động sản xuất trong lĩnh vực dệt may, da giày, điện tử, đồ gỗ… Nhiều DN lợi dụng việc chưa có những quy định rõ ràng về việc quản lý nguyên liệu nhập khẩu để gia công, SXXK (được miễn thuế, không được tự ý chuyển tiêu thụ nội địa) dẫn tới việc hiện nay một số DN nhập khẩu song song cùng một loại nguyên phụ liệu nhưng nhiều loại hình vừa gia công, SXXK vừa sản xuất kinh doanh (phải nộp thuế ngay, được phép bán trong nước), sử dụng chung kho bãi, nhà xưởng, gây khó khăn trong việc quản lý của cơ quan nhà nước.  

Trên thực tế, cơ quan hải quan đã phát hiện không ít trường hợp gian lận trong quy trình thủ tục, như: Khai tăng định mức sản phẩm, tăng tỷ lệ hao hụt thực tế; không thanh khoản hoặc thanh khoản thiếu tờ khai thực nhập; xuất bán nguyên liệu, thành phẩm dưới dạng phế liệu, phế phẩm. Tất cả những hành vi nêu trên của DN đều nhằm mục đích tận dụng nguyên liệu thừa nhằm tiêu thụ nội địa, kiếm lời.

Bên cạnh đó, nhiều DN còn có những hình thức gian lận thông qua việc khai báo mã số và xuất xứ hàng hóa, đây là hai hình thức phổ biến, thường xảy ra đối với những mặt hàng có sự chênh lệch về thuế là hàng điện tử, điện lạnh, sắt thép, thực phẩm, hàng tiêu dùng...Với các hình thức gian lận như lợi dụng sự phức tạp trong cơ cấu sản phẩm cũng như tên gọi, đặc biệt là những sản phẩm mới, là hỗn hợp của nhiều chất hoặc linh kiện khó có thể phân biệt bằng cảm quan. Thậm chí nhiều trường hợp, doanh nghiệp đã cố tình tháo bỏ một số bộ phận cấu thành của máy móc, thiết bị vận tải để khai báo hàng hóa thuộc dạng chưa đồng bộ để tránh thuế hàng đồng bộ…

Tại Hà Nội, theo Cục Hải quan Hà Nội, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2017, đơn vị đã phát hiện và xử lý 370 vụ vi phạm pháp luật về xuất nhập khẩu, tổng số tiền phạt thu nộp ngân sách đạt 7,98 tỷ đồng. Trong số 370 vụ vi phạm, đơn vị phát hiện 10 vụ buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới; trong đó có 3 vụ vận chuyển trái phép chất ma túy; khởi tố 1 vụ án hình sự về tội vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới gồm 4 khẩu súng và 91 hộp đạn chì tại Chi cục Hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế Nội Bài.

Một số ý kiến cho rằng, quy định quản lý hoạt động gia công, SXXK hiện nay đang khá thông thoáng, đó là nguyên nhân chính xảy ra tình trạng gian lận thuế xuất nhập khẩu ngày càng cao. Lý giải về điều này, theo ông Trần Minh Trung – Phó Cục trưởng Cục Kiểm tra sau thông quan cho biết: Với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam, việc có nhiều DN gia công, SXXK đang giúp giải quyết việc làm cho hàng trăm nghìn lao động. Do đó, loại hình DN này nhận được nhiều chính sách ưu đãi. Vì thế, để thực hiện những cam kết quốc tế và chính sách hội nhập, Nhà nước đã có những chính sách tạo điều kiện như việc giảm tiền kiểm - tăng cường hậu kiểm, đề cao tính tuân thủ tự chịu trách nhiệm của DN. Nhà nước sẽ phạt nặng đối với những DN cố tình làm sai, trốn thuế; đồng thời, không ngừng hoàn thiện và minh bạch các văn bản pháp luật nhằm đẩy lùi tình trạng gian lận thuế trong xuất nhập khẩu, góp phần chống thất thu ngân sách nhà nước.

Nguyễn Hoa