Phát triển kinh tế - xã hội kết hợp bảo vệ môi trường là một xu hướng tất yếu và là yêu cầu cấp bách trong bối cảnh biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và suy thoái tài nguyên thiên nhiên đang diễn ra ngày càng nghiêm trọng như hiện nay. 

Đặc biệt, trong việc phát triển các ngành công nghiệp ở Việt Nam đang đặt ra bài toán chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng xanh. Trong đó, vai trò chủ động thích ứng với bối cảnh mới của các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp để nâng cao sức cạnh tranh không chỉ ở trong nước mà còn là thị trường quốc tế.

PGS.TS Nguyễn Thế Chinh, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường đã có những trao đổi xoay quanh vấn đề này.

Cần tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế để tạo ra cú huých

- Thưa ông, đâu là những thách thức lớn nhất của các ngành công nghiệp ở Việt Nam trong quá trình chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng xanh, giảm phát thải carbon?

PGS.TS Nguyễn Thế Chinh: Nhìn nhận trong bối cảnh cân đối chung giữa trong nước và quốc tế, tôi cho rằng thách thức đầu tiên đối với Việt Nam chính là công nghệ. Bởi vì, công nghệ của chúng ta so với các nước vẫn chưa đáp ứng được các tiêu chí về giảm phát thải khí nhà kính, cũng như nâng cao chất lượng theo hướng xanh và tiết kiệm năng lượng.

Thách thức thứ hai, theo tôi là nguồn lực đầu tư. Để thực hiện giảm phát thải khí nhà kính và hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 thì vấn đề tài chính là rất quan trọng. Khi thay đổi công nghệ, chắc chắn phải có nguồn lực đầu tư, vậy nguồn vốn lấy từ đâu? Hiện nay, mặc dù đã có tài chính xanh, tín dụng xanh, trái phiếu xanh, nhưng trên thực tế chúng ta chưa huy động được nhiều như mong muốn.

Thách thức thứ ba là về con người. Để đáp ứng được yêu cầu về công nghệ và nguồn lực đầu tư thì yếu tố then chốt vẫn là con người, những người đủ năng lực để tiếp cận và thực thi công nghệ mới, đảm bảo chuyển đổi thành công. Bởi lâu nay chúng ta vẫn quen với phương thức truyền thống, nên hiện nay cần phải đào tạo lại, đào tạo mới để thích ứng với công nghệ hiện đại. Đặc biệt, khi chuyển đổi xanh gắn liền với chuyển đổi số thì thế hệ cán bộ cũ, vốn chưa được đào tạo về công nghệ số sẽ gặp nhiều hạn chế. Điều này đòi hỏi phải xây dựng một đội ngũ nhân lực có chuyên môn cao cả trong chuyển đổi số và công nghệ sản xuất.

Thách thức thứ tư liên quan đến thể chế, chính sách. Đây là yếu tố then chốt. Thời gian qua, chúng ta đã rất nỗ lực trong việc ban hành nhiều chính sách, nhưng để đáp ứng các yêu cầu mới thì vẫn tồn tại sự thiếu đồng bộ. Các chính sách chưa thống nhất, cơ chế khuyến khích và ưu đãi chưa đủ mạnh để tạo động lực thúc đẩy. Do đó, để thực hiện được các cam kết về giảm phát thải, chúng ta cần tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, tạo ra cú huých để tập trung và phát huy nguồn lực trong thời gian tới.

Doanh nghiệp cần nhận thức và hành động sớm để nắm lợi thế

-Thưa ông, ông có thể nhận định về lợi thế của phát triển công nghiệp xanh, đặc biệt là đối với những doanh nghiệp hướng đến tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải khí nhà kính, nhất là việc nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu?

PGS.TS Nguyễn Thế Chinh: Theo tôi lợi thế đầu tiên là về thương mại. Trong bối cảnh hiện nay, khi xuất khẩu sang các thị trường như EU, Nhật Bản, nếu doanh nghiệp phát triển theo hướng xanh thì sẽ tránh được các rào cản thương mại về môi trường. Ví dụ, nếu doanh nghiệp đáp ứng được các tiêu chuẩn xanh, họ sẽ được giảm hoặc miễn thuế nhập khẩu, từ đó tăng lợi nhuận.

Thứ hai, khi áp dụng công nghệ xanh, chất lượng sản phẩm sẽ được nâng cao, giúp doanh nghiệp tăng khả năng cạnh tranh và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Thứ ba, phát triển xanh giúp nâng cao hình ảnh và thương hiệu của doanh nghiệp, tạo uy tín trên thương trường.

Thứ tư, doanh nghiệp có thể huy động được nhiều nguồn lực chất lượng cao để tham gia vào quy trình sản xuất. Đồng thời, việc giảm phát thải cũng giúp doanh nghiệp tránh được các chế tài xử phạt theo quy định pháp luật, tránh được tình trạng "thiệt đơn thiệt kép".

Như vậy, nếu có nhận thức và hành động sớm, doanh nghiệp sẽ có lợi thế rõ rệt. Những doanh nghiệp lớn, nếu thực hiện tốt, không chỉ nâng cao vị thế trong nước mà còn khẳng định được chỗ đứng trên thị trường quốc tế.

Về chính sách ưu đãi, hiện nay doanh nghiệp được hưởng một số ưu đãi như thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế đất… Đây là những yếu tố rất quan trọng giúp giảm gánh nặng tài chính cho doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi xanh.

Ngoài ra, doanh nghiệp có thể tiếp cận các nguồn vốn tín dụng xanh, trái phiếu xanh để đầu tư công nghệ, tăng hiệu quả sản xuất và rút ngắn thời gian thu hồi vốn. Bên cạnh đó, việc phát triển công nghiệp xanh còn đòi hỏi doanh nghiệp chú trọng đến truyền thông, nâng cao năng lực và tạo sự lan tỏa, từ đó thúc đẩy quá trình chuyển đổi diễn ra bền vững và hiệu quả hơn.

Bài toán kỹ thuật, tài chính và kinh tế trong chiến lược phát triển xanh

- Ông có khuyến nghị gì cho các doanh nghiệp trong các ngành công nghiệp ở Việt Nam để vừa đáp ứng yêu cầu giảm phát thải, vừa tận dụng cơ hội tiếp cận nguồn vốn tài chính xanh và thị trường quốc tế?

PGS.TS Nguyễn Thế Chinh: Theo tôi, trước hết, doanh nghiệp phải tiếp cận sớm, đổi mới công nghệ và tìm kiếm các nguồn lực đầu tư ngoài ngân sách nhà nước, bao gồm tín dụng xanh, vốn từ các tổ chức quốc tế và đặc biệt là nguồn lực từ khu vực tư nhân. Thực tế cho thấy, đóng góp của khu vực tư nhân là rất lớn. Doanh nghiệp cần có cơ chế chứng minh năng lực chuyển đổi xanh để thu hút nguồn vốn đầu tư từ tín dụng xanh và trái phiếu xanh.

Thứ hai, doanh nghiệp cần chuẩn bị sớm cho việc tham gia thị trường carbon, dự kiến sẽ bắt đầu thí điểm từ năm 2025. Muốn vậy, doanh nghiệp phải nắm rõ khả năng phát thải của mình để định lượng, từ đó xác định được lợi ích kinh tế khi đầu tư vào các giải pháp chuyển đổi xanh.

Thứ ba, các doanh nghiệp xuất khẩu sang những thị trường lớn như EU cần đặc biệt lưu ý đến Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM). Các ngành chịu tác động nhiều nhất là xi măng, sắt thép, năng lượng… Do đó, doanh nghiệp phải tính toán bài toán kỹ thuật, tài chính và kinh tế để xây dựng chiến lược phát triển theo hướng xanh, tham gia thị trường carbon nhằm giảm thiểu chi phí và nâng cao khả năng cạnh tranh.

Các doanh nghiệp phải biết mình đang ở mức phát thải bao nhiêu và nếu như tiến tới lộ trình giảm phát thải bằng 0, thì vai trò của doanh nghiệp cũng như sẽ thực thi những gì. Họ sẽ mang lại không chỉ là giảm phát thải và quan trọng là mang lại lợi ích cho chính doanh nghiệp. Trong tương lai doanh nghiệp đi sớm thì sẽ có lợi thế trên thương trường, thông thường đi đầu thì khó nhưng đi sớm lại là lợi thế. Các doanh nghiệp nên có một cái chiến lược phát triển mới, nhất là trong chiến lược chuyển đổi xanh.

Ngoài ra, doanh nghiệp cần chú trọng đến tiêu chuẩn ESG, bởi nhiều thị trường quốc tế đã coi đây là yêu cầu bắt buộc. Những doanh nghiệp đi sớm sẽ có lợi thế cạnh tranh, vừa ở trong nước vừa trên thương trường quốc tế.

Xin cảm ơn ông đã chia sẻ!

Ngọc Tiến