Cùng với sự phát triển của công nghệ, hạ tầng internet và hệ thống thanh toán trực tuyến, thương mại điện tử đã mở ra “mảnh đất màu mỡ” cho các doanh nghiệp, hộ kinh doanh, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Theo Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), Việt Nam hiện nằm trong top 3 quốc gia Đông Nam Á về tốc độ tăng trưởng bán lẻ trực tuyến. Doanh thu thương mại điện tử năm 2024 đạt khoảng 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2023 và dự kiến đạt 39 tỷ USD trong năm 2025.
Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích rõ nét, thương mại điện tử cũng đang đặt ra nhiều thách thức lớn đối với công tác quản lý nhà nước. Thực tế cho thấy, môi trường kinh doanh trên không gian mạng đang bị một số tổ chức, cá nhân lợi dụng để buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Những hành vi này không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của các doanh nghiệp làm ăn chân chính và sự phát triển lành mạnh của thị trường.
Theo thống kê của lực lượng Quản lý thị trường, riêng trong lĩnh vực thương mại điện tử, năm 2024 đã xử lý 3.124 vụ vi phạm, tăng 266% so với năm 2023; chuyển cơ quan điều tra 4 vụ việc có dấu hiệu hình sự; xử phạt vi phạm hành chính với tổng số tiền 48 tỷ đồng, tăng 220% so với năm trước. Trị giá hàng hóa vi phạm bị phát hiện và xử lý lên tới hơn 34 tỷ đồng, tăng 440% so với năm 2023. Những con số này cho thấy mức độ phức tạp và xu hướng gia tăng nhanh chóng của các hành vi vi phạm trên môi trường thương mại điện tử.
Trong 11 tháng vừa qua, nhiều vụ việc vi phạm điển hình liên quan đến thương mại điện tử đã liên tục bị lực lượng Quản lý thị trường các địa phương phát hiện và xử lý. Đơn cử, lực lượng Quản lý thị trường TP Hồ Chí Minh đã phối hợp kiểm tra một điểm kinh doanh rao bán đường cát trên mạng xã hội. Tại hiện trường, lực lượng chức năng phát hiện 146 bao đường cát loại 12kg/bao, với tổng khối lượng gần 2 tấn, toàn bộ số hàng hóa không có hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc hợp pháp.
Tại Hà Nội, lực lượng Quản lý thị trường đã thu giữ hơn 2.000 sản phẩm giả mạo các nhãn hiệu nổi tiếng như Hermes, Gucci, với tổng trị giá ước tính khoảng 20 tỷ đồng; đồng thời phát hiện và xử lý vụ việc liên quan đến 126 nghìn sản phẩm không có hóa đơn, chứng từ của hệ thống Mailystyle, trị giá khoảng 20 tỷ đồng. Đáng chú ý, các đối tượng vi phạm chủ yếu sử dụng mạng xã hội như Facebook, TikTok để quảng cáo, bán hàng trái phép; kho hàng được bố trí phân tán, hoạt động giao nhận diễn ra nhanh chóng, gây không ít khó khăn cho công tác kiểm tra, giám sát của lực lượng chức năng.
Trước thực trạng đó, công tác kiểm tra, kiểm soát và xử lý vi phạm trên môi trường thương mại điện tử được xác định là nhiệm vụ trọng tâm, cấp thiết. Các lực lượng chức năng, trong đó nòng cốt là lực lượng Quản lý thị trường, đã và đang tăng cường phối hợp với Công an, Hải quan và các cơ quan liên quan nhằm kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.
Đánh giá về công tác này, ông Trần Hữu Linh – Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước nhấn mạnh, việc tăng cường giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm trên không gian mạng, đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại điện tử, phải được xem là một trong những ưu tiên hàng đầu trong giai đoạn hiện nay. Theo ông Linh, môi trường thương mại điện tử có tính mở, tính ẩn danh cao, tốc độ giao dịch nhanh, do đó nếu không có các biện pháp quản lý quyết liệt, đồng bộ thì rất dễ bị các đối tượng xấu lợi dụng để kinh doanh hàng giả, hàng nhái.
Cục trưởng Trần Hữu Linh cho rằng, bên cạnh việc tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm, cần đẩy mạnh sự phối hợp liên ngành, rà soát, hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường công tác truyền thông, nâng cao nhận thức của người tiêu dùng và doanh nghiệp. “Chống hàng giả trên thương mại điện tử không chỉ là nhiệm vụ của riêng lực lượng Quản lý thị trường mà cần sự vào cuộc đồng bộ của các bộ, ngành, địa phương, các sàn thương mại điện tử và chính người tiêu dùng”, ông Linh nhấn mạnh.
Trong thời gian tới, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước sẽ tiếp tục chỉ đạo lực lượng Quản lý thị trường trên toàn quốc đẩy mạnh kiểm tra, xử lý vi phạm theo Đề án chống hàng giả, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên môi trường thương mại điện tử. Mục tiêu là từng bước xây dựng thị trường thương mại điện tử minh bạch, lành mạnh, tạo niềm tin cho người tiêu dùng và môi trường cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp.
Cùng với đó, trách nhiệm của các chủ sàn thương mại điện tử và nền tảng mạng xã hội cần được quy định rõ ràng và chặt chẽ hơn. Các sàn phải chủ động kiểm soát nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, yêu cầu người bán cung cấp đầy đủ hóa đơn, chứng từ; đồng thời kịp thời gỡ bỏ gian hàng, sản phẩm vi phạm trong thời hạn sớm nhất khi có phản ánh hoặc phát hiện sai phạm.
Về lâu dài, các cơ quan quản lý cũng cần có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm, đầu tư công nghệ chống giả, tem truy xuất nguồn gốc; đồng thời đẩy mạnh các chương trình xúc tiến thương mại, đặc biệt là chương trình “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” trên các nền tảng thương mại điện tử.
Theo nhận định của các chuyên gia, để khắc phục những bất cập trong quản lý thương mại điện tử hiện nay, việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị và nâng cao năng lực cho lực lượng thực thi là yếu tố then chốt. Song song với đó, cần tiếp tục rà soát, hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan, nhất là Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi), Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi), trong đó bổ sung rõ trách nhiệm của các chủ sàn, mạng xã hội và các đơn vị trung gian.
Với các giải pháp đồng bộ, quyết liệt và sự chung tay của toàn xã hội, thương mại điện tử Việt Nam được kỳ vọng sẽ ngày càng phát triển theo hướng minh bạch, bền vững, góp phần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và thúc đẩy mạnh mẽ kinh tế số trong thời gian tới./.
Trường An
