Hiện Thái Bình là địa phương có diện tích lúa gieo cấy lớn thứ hai trong khu vực Đồng bằng sông Hồng (sau thành phố Hà Nội) với diện tích gieo cấy 2 vụ/năm đạt gần 150.000 ha, sản lượng trên 1 triệu tấn/năm. 

Quý hồ tinh, bất quý hồ đa

Thay vì sản xuất lúa theo phương thức truyền thống, người nông dân Thái Bình đã mạnh dạn áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, ứng dụng cơ giới hóa vào sản xuất nhằm giải phóng sức lao động, nâng cao năng suất. Đã có không ít nông dân làm giàu ngay trên chính đồng ruộng quê hương nhờ đổi mới tư duy. Thay vì sản xuất nhỏ lẻ, nhiều nông dân đã mạnh dạn thuê đất, tích tụ ruộng đất để đầu tư cánh đồng lớn. Đã có hơn 1.300 hộ nông dân tập trung tích tụ ruộng đất quy mô lớn, trong đó có trên 4.800ha được tích tụ với quy mô 2ha trở lên. Họ chú trọng hơn đến các giống lúa chất lượng cao với diện tích gieo cấy trung bình đạt 40%/năm, thậm chí có huyện diện tích lúa chất lượng cao đạt 70%/năm.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thái Bình, tỷ lệ diện tích gieo trồng lúa có liên kết sản xuất đạt 50 – 60%, tương đương khoảng 75.000 – 80.000ha, diện tích lúa chất lượng cao đạt 50 – 60%, trong đó lúa chất lượng cao đạt tiêu chuẩn hữu cơ 1.000ha; chuyển 1.400ha đất thấp trũng, sản xuất lúa kém hiệu quả sang cấy lúa kết hợp nuôi cá, rươi…

Về thương mại lúa gạo, trên địa bàn tỉnh Thái Bình có khoảng 200 cơ sở xay xát lúa gạo, trong đó có 20 công ty, 4 hợp tác xã có quy mô vừa và lớn, áp dụng dây chuyền hiện đại, tự động hóa trong xay xát. Về hoạt động xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu, Thái Bình đã hỗ trợ xây dựng và phát triển được trên 35 nhãn hiệu gạo. 

Ông Lại Văn Hoàn - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thái Bình khẳng định, hiện nay, quy mô, diện tích trồng lúa, năng suất lúa của Thái Bình gần như đã tiệm cận với các điều kiện phát triển. Vì vậy, vấn đề thương hiệu, chất lượng được xem là giải pháp đột phá nhằm tăng giá trị sản xuất, tiêu thụ nội địa và xuất khẩu ngành hàng lúa gạo trong thời gian tới. Trên quan điểm tổ chức lại sản xuất theo nhu cầu thị trường và quy trình canh tác chuẩn quốc tế, lấy HTX, doanh nghiệp và nông dân làm trọng tâm, nhà nước giữ vai trò kiến tạo, tạo ra các chính sách đòn bẩy, Thái Bình đang tập trung nguồn lực ưu tiên xây dựng thương hiệu lúa gạo Thái Bình.

Theo ông Phạm Ngọc Hưng - Giám đốc Công ty lương thực thực phẩm Khang Long (huyện Kiến Xương), thiếu hệ thống sấy lúa đang là khâu yếu nhất của tỉnh Thái Bình trong sản xuất lúa gạo. Bởi muốn nâng cao chất lượng lúa gạo, bên cạnh sản xuất đạt tiêu chuẩn thì vấn đề bảo quản sau thu hoạch cũng là vấn đề quan trọng cần được quan tâm. Trong khi đó, thực tế hiện nay số lượng nhà máy sấy đạt tiêu chuẩn trên địa bàn tỉnh chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Còn nhiều rào cản

Thống kê của ngành nông nghiệp địa phương, hiện trên địa bàn chỉ có 10 máy sấy các loại, tập trung chủ yếu các dịch vụ sấy thuê và các nhà máy xay xát, quy mô công suất lớn từ 20-40 tấn/mẻ. Đây là con số rất hạn chế so với năng lực sản xuất lúa của tỉnh, nhất là trong thời điểm 2 vụ thu hoạch lúa chính của nông dân.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Thái Bình, sản xuất lúa gạo tại Thái Bình còn gặp nhiều rào cản khác như: quy mô đồng ruộng trên địa bàn còn nhỏ (trung bình 0,2 ha/hộ), vai trò của nhiều hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp còn mờ nhạt, mối liên kết giữa nông dân với nông dân, nông dân với nghiệp còn yếu và thiếu bền vững, thu nhập của nông dân chưa tương xứng với các tác nhân khác tham gia kinh doanh lúa gạo khiến người nông dân không “mặn mà” với liên kết.

Tỉnh Thái Bình cũng chưa xây dựng được thương hiệu gạo chung cho tỉnh, chưa phát huy được lợi thế của các sản phẩm gạo đặc sản. Ngoài ra, việc lạm dụng các hóa chất, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật trong thâm canh lúa tác động tiêu cực đến môi trường sinh thái, ảnh hưởng đến chất lượng gạo, nhất là khi tham gia thị trường xuất khẩu.

Ông Đặng Xuân Trường, Trưởng phòng hành chính Công ty TNHH Hưng Cúc cho biết, sản xuất nông nghiệp; trong đó, có sản xuất lúa - cây trồng chủ lực của tỉnh Thái Bình hiện còn nhiều khó khăn. Dù đã thực hiện dồn điền đổi thửa nhưng phần lớn hộ nông dân trồng lúa có diện tích nhỏ, manh mún, sản xuất còn theo tập quán, chưa có tính kế hoạch nên khó khăn trong việc đáp ứng yêu cầu, tiêu chuẩn thị trường xuất khẩu. Ngoài ra, việc nhận thức về sản xuất cây trồng an toàn còn hạn chế, nông dân không có thói quen ghi chép nhật ký sản xuất.

Bên cạnh đó, chất lượng, số lượng, chủng loại gạo không ổn định nên khó khăn trong phát triển thị trường cũng như xây dựng thương hiệu gạo Thái Bình. Hiện từ 80 - 90% nông dân Thái Bình tận dụng ánh nắng mặt trời để phơi lúa sau thu hoạch, khó khăn cho doanh nghiệp thu mua để tạm trữ vì khi phơi với độ ẩm không đều, lẫn tạp chất, tỷ lệ hao hụt lớn, ảnh hưởng đến chất lượng hạt gạo.

Từ thực trạng đó, ông Đặng Xuân Trường cho rằng, để phát triển bền vững thị trường lúa gạo tỉnh Thái Bình cần xây dựng chuỗi liên kết và chuỗi cung ứng; trong đó, doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm trong việc kết nối toàn bộ chuỗi cung ứng. Doanh nghiệp nghiên cứu thị trường, đặt hàng nông dân và Hợp tác xã về chủng loại, số lượng, chất lượng và tổ chức phân phối. Thái Bình cần chuyển đổi mục tiêu từ số lượng sang chất lượng, xây dựng vùng nguyên liệu lúa gạo hàng hóa gắn với doanh nghiệp tiêu thụ, xây dựng vùng nguyên liệu ổn định, chất lượng, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Có như vậy, doanh nghiệp mới yên tâm đầu tư, liên kết và phát triển chuỗi giá trị sản xuất lúa gạo trên địa bàn.

Theo Diễn đàn DN