Những năm qua, phong trào trồng ớt chỉ thiên của nông dân Trà Vinh phát triển mạnh. Do giá ớt khá ổn định, bình quân khoảng 15.000 đồng/kg… Với mức giá này người trồng ớt có thể thu lời hơn 100 triệu đồng/ha. Những lúc hút hàng, giá ớt tăng lên đến 60.000 đồng/kg, người trồng ớt thường nói vui là trồng ra “ớt ngọt”. Vì vậy, những năm qua, nhiều nông dân xem cây ớt là một trong những cây chủ lực, được chọn lựa đưa vào danh sách cây chuyển đổi cơ cấu cây trồng hiệu quả. Cây ớt được trồng tập trung tại các huyện: Trà Cú, Cầu Ngang, Duyên Hải, Châu Thành… mỗi huyện có diện tích hơn 100ha và hầu như đã lan ra khắp các vùng trong tỉnh.

Nhớ lại nụ cười rạng rỡ của Thạch Sâm Pô, ở ấp Tắc Hố xã Ngọc Biên, huyện Trà Cú của những ngày này năm trước. Pô nói với chúng tôi, vụ này trồng được 0,5 ha ớt, đến nay đã thu được hơn ba tấn quả, thu được gần 50 triệu đồng rồi. Với số hoa, quả còn lại trên cây, dự tính đến cuối vụ có thể thu hơn một tấn quả nữa. Giá thu mua ớt của HTX Thành Công hiện tại là 15.000 đồng/kg. Trừ chi phí: tiền công hái ớt, phân, thuốc, cây giống… còn lời hơn 30 triệu đồng.

Giờ đây gặp lại Pô, em vẫn cười, nhưng đó là cái cười để chào đón khách quen. Pô đang lui cui đối chiếu trên tập hồ sơ dày cộm để ra phiếu tính tiền bán ớt cho các tổ viên trồng ớt trong ấp. Pô nói: Vụ ớt năm nay thua rồi! Anh cứ hỏi, các tổ viên sẽ nói anh nghe. Cả chục người đang chờ Pô tính tiền liền tranh nhau nói. Người nói vụ ớt này không có lời, người nói lỗ nặng. Chung quy là vụ ớt năm nay, thời tiết mưa, nắng thất thường tạo điều kiện cho sâu, bệnh phát triển mạnh… chi phí sản xuất cao hơn, sản phẩm không đẹp (loại 1 ít), năng suất thấp và giá thấp.

Chi Thạch Thia nói: Ớt không có đầu ra, HTX thu mua bằng giá bao tiêu cũng được; nhưng không phải tất cả đều được 11.000 đồng. Có lần tôi hái được 282 kg ớt, nhưng qua phân loại chỉ có 141 kg là loại 1 với giá 11.000 đồng/kg, số còn lại chỉ bán đươc 4.000 đồng/kg, bằng với tiền công thuê hái ớt. Em Hồ Ha đưa tôi xem phiếu tính tiền của 80 kg ớt; trong đó một nửa đạt loại 1 có giá 11.000 đồng/kg, số còn lại chỉ có giá 5.400 đồng/kg. Lướt qua tập danh sách ghi chép công nợ bán ớt cho HTX Thành Công của tổ trồng ớt ấp Tắc Hố. Qua từng ngày, từng đợt, người trồng nhiều một lần thu hái lên đến vài trăm kg, người trồng ít cũng vài chục kg. Trên một trang giấy có 20 hộ, chỉ có từ hai đến ba hộ bán được giá 11.000 đồng/kg; số còn lại chỉ bán được giá từ 4.000 đến 10.000 đồng/kg, với ghi chú 10%, 20%, 30%... đốm nâu, tỷ lệ đốm nâu càng cao giá thu mua càng thấp. Thấp đến chỉ đủ tiền trả tiền công thuê hái ớt; có người nói “ vui”: lỗ thêm tiền mua trà, nước đá cho người hái ớt uống.

Vụ ớt mùa khô năm nay, HTX Thành Công vẫn ký hợp đồng đầu tư và bao tiêu ớt chỉ thiên như năm trước, với giá sàn 11.000 đồng/ kg. Năm trước, ớt có giá nên HTX nâng giá mua lên ngang giá thị trường (dao động trong khoảng 13.000 đến 18.000 đồng/kg); người trồng ớt phấn khởi, nhiều người chuẩn bị điều kiện để mở rộng thêm diện tích trồng ớt vào vụ mùa khô năm nay. Kim Thanh là một điển hình.

Khoát tay chỉ ranh giới rẫy ớt của mình, Kim Thanh nói: mấy năm trước tôi chỉ trồng bắp giống, năm nay công ty nâng giá bao tiêu bắp giống lên 6.000 đồng/kg (cao hơn năm trước 200 đồng/kg); nhưng thấy người ta trồng ớt lời hơn, nên mình chừa ra hơn một công rưỡi này để trồng ớt. Ai ngờ giá ớt thấp quá, tính ra lỗ hơn trồng bắp rồi.

Từ rất lâu,vùng đất gò cát, ruộng cát ở xã Long Hữu, thị xã Duyên Hải là thủ phủ của dưa hấu, đậu phộng, bí đỏ, cà… nhưng vụ mùa khô năm nay, nhiều hộ cũng dành một phần đất để thử thời vận với cây ớt chỉ thiên. Hầu hết những người trồng ớt ở đây không ký hợp đồng bao tiêu mà chỉ bán cho thương lái theo giá thị trường. Do vậy, khi giá ớt rớt xuống còn 6.000 đồng/kg thì dù ớt trái của nông dân có đạt loại 1, loại 2 cũng chỉ bán với giá 6.000 đồng/kg, loại thấp hơn chỉ bán được 4.000 đến 5.000 đồng/kg mà phải bỏ tiền thuê hái ớt lên đến 5.000 đồng/kg.

Khi hỏi vì sao, giá ớt quá thấp, mà giá thuê hái ớt lại quá cao như vậy? Người trồng ớt cho rằng, giá ớt thấp là do giá cả thị trường quy định, còn giá thuê nhân công làm hiện nay phải từ 150.000 đến 200.000 đồng/ngày (tương đương với hái từ 30 - 40 kg/ớt/ngày). Nếu trả thấp hơn thì họ không hái ớt, đi tìm làm việc khác. Dù huề vốn, hoặc có lỗ cũng phải thuê hái để giữ chân họ, nếu không giữ chân họ, thì khi giá ớt tăng trở lại không thuê được người hái.

Hiện nay, giá thuê hái ớt ở Long Hữu đã giảm từ 5.000 đồng xuống còn 4.000 đồng/kg và ở Tắc Hố, Ngọc Biên giảm từ 4.000 xuống 3.000 đồng/kg. Cái tình ở nông thôn là vậy, người làm thuê thấy chủ mình bèo bọt quá cũng chạnh lòng, san xẻ khó khăn lúc hoạn nạn, bóp bụng tự giảm tiền công xuống. Cũng như những người trồng ớt có ký hợp đồng bao tiêu với HTX, bán ớt cho HTX nhưng có được nhận tiền ngay đâu. Thậm chí, họ phải vay mượn để trả tiền thuê hái ớt, vì họ biết HTX cũng đang gặp khó khăn, không có đầu ra; thu mua ớt về chỉ phơi khô chất đống. Họ cũng sẵn sàng chịu thiệt để giảm bớt khó khăn cho HTX, để còn làm ăn lâu dài. Hy vọng mùa sau, trúng mùa, trúng giá!