Bên là rừng cây xanh um tùm, mát rượi, phủ màu rêu phong, cùng với không gian thoáng đãng, là là những đám mây, mờ ảo, bên là cảnh thung lũng, ruộng nương và toàn cảnh Ao Vua. Con đường như ngắn lại để đưa ta tới đỉnh núi cao nhất của dãy núi Ba Vì, đó là đỉnh Vua cao 1.296 mét, nơi xây dựng đền thờ Bác Hồ, đối diện đỉnh Vua lại là một mái núi “thắt cổ bồng” được lập đền Thượng. Tương truyền là nơi hóa thân của Đức Thánh Tản - Sơn Tinh, một trong “Tứ Bất Tử”, được dân gian tôn thờ là anh hùng chống lũ lụt, anh hùng chống ngoại xâm, vị thần liên minh các bộ tộc Việt - Mường. Vườn quốc gia Ba Vì nổi tiếng đa dạng, phong phú về thảm thực vật, ước tính có khoảng 812 loài thực vật bậc cao thuộc 472 chi, 99 họ. Rừng nguyên sinh trải rộng 2.752 ha, nằm ở độ cao trên 1.000 mét nên nhiệt độ bình quân trong năm khá lý tưởng (16oC), tạo điều kiện duy trì một loài thực vật tàn dư của Kỷ Đệ Tam, qua thời kỳ băng hà vẫn còn sót lại, đó là loài Quyết thân gỗ và các loài thực vật hạt trần. Cây phụ sinh phong phú (có nhiều loài phong lan quý hiếm) bám trên rất nhiều cành nhánh các cây cổ thụ, có cây phụ sinh “thắt nghẹt” vô tình tạo nên những thân cây rừng xù xì độc đáo mà ở nhiều khu rừng khác như Cúc Phương hay Tam Đảo,… hiếm nơi nào có được. Bên cạnh 18 loài cây gỗ quí hiếm, Vườn quốc gia Ba Vì có nhiều loài đặc hữu, mang tên Ba Vì như: Mua, thu hải đường, xương cá, cau rừng, lưỡi vàng làng cò, sặt, mỡ, cói túi, cà lồ, bời lời (Ba Vì) và 5 loài cây chưa được đề cập trong các tài liệu đã công bố ở Việt Nam là: Kháo lá lớn, re lá xoài, sồi đỏ, dẻ chè, chè quả lõm. Độc đáo ở nơi đây còn phải kể đến loài bướm khế, bướm rồng đuôi trắng, bướm phượng Hêlen, bướm đuôi kiếm đã có tên trong sách đỏ và 503 loài cây có khả năng chữa 33 loại bệnh và chứng bệnh khác nhau như cây hoa tiên, huyết đằng, bát giác liên, râu hùm, hàng đằng đáng được người dân nâng niu, bảo vệ gìn giữ. Tham quan Vườn quốc gia Ba Vì, du khách có thể thám hiểm cả những thác nhỏ khuất sâu trong núi, lên Cổng Trời hay dừng lại ở độ cao 800 mét để ngắm Vườn lan; lách cây rừng tìm nét hoang sơ còn lưu giữ khá nhiều những phế tích ghi dấu cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, như: Nhà Thờ cổ, Cô nhi viện, nhà nghỉ quan chức cấp cao của Pháp, nhà tù chính trị, đặc biệt là khu di tích lịch sử tại cốt 600 mét đánh dấu trận đánh cực kỳ táo bạo của Trung đoàn Ba Vì ngày 31/12/1951, cắt đứt phòng tuyến Sông Đà của địch, tạo đà cho chiến dịch Hoà Bình năm 1952. Ngày nay khu 600 đã được công nhận Khu di tích lịch sử cấp quốc gia.
Để đáp ứng nhu cầu nghiên cứu, học tập, ứng dụng thực tế của các nhà khoa học, sinh viên, học sinh, tại độ cao cốt 400 mét của Vườn quốc gia Ba Vì đang hình thành nên những khu vườn chim, vườn thuốc, vườn xương rồng, vườn cây mẫu để góp phần bảo tồn nguồn gen của 117 loài tre trúc, 70 loài cau dừa, 1.200 loài xương rồng và rất nhiều cây chỉ có ở nơi đây; dưới chân núi có bể bơi, sân ten nít, khu ẩm thực và một khu vườn tập trung rất nhiều loài khỉ. Từ rừng thông vi vu lộng gió, chúng ta có thể ngắm nhìn toàn cảnh một dải Đà Giang uốn lượn quang núi Va Vìm tô điểm bằng các bản làng nằm rải rác trên miền sơn cước. Hiện nay, Vườn quốc gia duy nhất này là lá phổi xanh của toàn khu vực, đóng vai trò điều hoà, điều tiết không khí, bổ xung dưỡng khí không chỉ cho Hà Nội mà còn bao trùm cả chuỗi đô thi Láng – Hoà Lạc, Miếu Môn – Xuân Mai…
Chia tay với rừng, với vườn quốc gia duy nhất trên thế giới nằm trong lòng Thủ đô Hà Nội chỉ có ở Việt Nam, du khách lại được thưởng thức hoặc mang về làm quà món đặc sản cơm lam, rượu ong, bánh sữa Ba Vì.
Bùi Thanh
