Ngành CNHT cơ khí, vốn được xem là “xương sống” của nhiều ngành CN chủ lực như ô tô, xe máy, điện tử, dệt may, đang đứng trước một bước ngoặt lớn. Sức ép từ các hiệp định thương mại tự do, yêu cầu ngày càng khắt khe từ các chuỗi cung ứng toàn cầu và sự cạnh tranh gay gắt từ các đối thủ trong khu vực buộc các DN phải tự làm mới mình. Chuyển đổi số chính là “đòn bẩy” mạnh mẽ nhất để tạo nên sự bứt phá này.
Việt Nam tự hào sở hữu một ngành CNHT cơ khí với quy mô đáng kể, với khoảng 3.100 DN và 53.000 cơ sở sản xuất. Ngành này tiếp tục thể hiện vai trò không thể thiếu trong nền kinh tế. Đặc biệt, tại TP. Hồ Chí Minh, ngành cơ khí điện chế tạo máy duy trì tốc độ tăng trưởng ấn tượng 8% mỗi năm. Các chuyên gia thậm chí dự báo dung lượng thị trường cơ khí trong nước có thể đạt 310 tỷ USD vào năm 2030, mở ra triển vọng lớn cho Việt Nam trở thành trung tâm CN cơ khí hàng đầu Đông Nam Á. Thế mạnh của ngành hiện tập trung vào ba phân ngành chính: Xe máy và phụ tùng (đạt tỷ lệ nội địa hóa cao 85 - 95%), cơ khí gia dụng, và ô tô cùng phụ tùng (tỷ lệ nội địa hóa 15 - 40%).
Tuy nhiên, bức tranh không hoàn toàn màu hồng. Dù tiềm năng lớn, sản phẩm cơ khí trong nước hiện chỉ chiếm khoảng 7% thị phần nội địa. Chất lượng sản phẩm còn thấp, giá thành cao, khiến sức cạnh tranh yếu so sánh với hàng nhập khẩu và DN FDI. Ngành CNHT cơ khí thiếu vắng các DN lớn và chưa tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Rào cản lớn còn đến từ việc thiếu nguồn lực đầu tư, trình độ kỹ thuật hạn chế, đặc biệt là thiếu hụt nhân lực chất lượng cao và công nhân lành nghề. Đáng lo ngại hơn, phần lớn DN vẫn duy trì mô hình quản trị truyền thống, chưa theo kịp nhịp độ CĐS.
Quá trình CĐS trong các DN Việt Nam, đặc biệt là ngành CNHT cơ khí, vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức. Mức độ sẵn sàng CĐS còn thấp, chủ yếu diễn ra mạnh mẽ ở các DN lớn và khối DN FDI. Nhằm thúc đẩy phát triển ngành CN nói chung, CNHT, CN cơ khí nói riêng, nhiều ý kiến cho rằng, cần có chính sách hỗ trợ, và thêm giải pháp thúc đẩy chuyển đổi số cho các ngành CN.
Khẳng định việc CĐS và đầu tư cho công nghệ là yếu tố sống còn, Giám đốc Phát triển thị trường quốc tế Công ty Cơ khí chính xác Smart Việt Nam – ông Cao Văn Hùng cho hay, những năm gần đây các DN Việt Nam đang được hưởng lợi rất nhiều từ làn sóng chuyển dịch từ các thị trường quốc tế.
“Chúng tôi mong muốn các chính sách cho DN hiện nay sẽ được đơn giản hóa, hoặc sẽ có cơ chế nào để giúp DN tiếp cận nguồn vốn một cách dễ dàng hơn, hỗ trợ về công nghệ”, ông Hùng bày tỏ.
Hiểu được điều đó, những năm qua, song hành với nỗ lực từ DNlà những chính sách hỗ trợ quan trọng từ Nhà nước. Chính phủ đã ban hành “Chương trình CĐS quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, tạo hành lang pháp lý rõ ràng. Nghị định 205/2025/NĐ-CP (có hiệu lực từ 1/9/2025) bổ sung loạt chính sách hỗ trợ về công nghệ, nhân lực, môi trường, pháp lý và ưu đãi đầu tư như miễn giảm tiền thuê đất, ưu đãi thuế. Nhà nước cũng hỗ trợ chi phí đào tạo nhân lực, ưu đãi bảo vệ môi trường cho khu CNHT, hỗ trợ chi phí kiểm tra, thử nghiệm, chứng nhận chất lượng sản phẩm. Nhiều địa phương như TP. Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh đã có các kế hoạch cụ thể hỗ trợ CĐS cho DN nhỏ và vừa. Đặc biệt, Chính phủ sẽ trình chính sách về thành lập quỹ hỗ trợ DN đầu tư trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo, CĐS và chuyển đổi xanh.
Hiện nay đã có nhiều DN cơ khí trong nước đang tích cực cải tiến công nghệ, ứng dụng CĐS để nâng cao năng lực sản xuất, tối ưu chi phí.
Ví dụ điển hình như, từ năm 2020, Thaco Industries đã xác định tự động hóa và quản trị theo hướng số hóa là một trong những ưu tiên hàng đầu để nâng cao năng lực sản xuất và cạnh tranh, từng bước tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.
Thaco Industries đi đầu ứng dụng số hóa, tự động hóa dây chuyền sản xuất. Tại Khu công nghiệp Thaco Chu Lai, các nhà máy cơ khí, CNHT của tập đoàn này đã và đang được đầu tư phát triển theo hướng tự động hóa và ứng dụng số hóa, hướng đến áp dụng mô hình nhà máy thông minh.
Trong đó, Nhà máy Nhíp ô tô đã đầu tư dây chuyền sản xuất tự động trong các công đoạn cấp phôi, xếp phôi thành phẩm, nhiệt luyện, sơn hoàn thiện... Nhiều công đoạn đã trang bị thiết bị tự động 100%, công nghệ tương đương dây chuyền sản xuất nhíp hiện đại nhất của Tập đoàn Daewon (Hàn Quốc).
Tương tự, Nhà máy Linh kiện nhựa, Nhà máy ghế ô tô và các nhà máy cơ khí, CNHT khác của Thaco Industries cũng được đầu tư thiết bị hiện đại, tự động hóa cao.
Tập đoàn này cũng xây dựng hệ thống quản trị sản xuất trên nền tảng số hóa thông qua việc đầu tư hệ thống điều khiển giám sát, thu thập dữ liệu (SCADA) và hệ thống phân tích dữ liệu, điều hành sản xuất (MES) tại nhiều nhà máy, góp phần nâng cao năng lực và giảm giá thành sản phẩm.
CĐS là một yêu cầu tất yếu để ngành CNHT cơ khí Việt Nam nâng cao năng suất, tối ưu hóa hoạt động và duy trì tính cạnh tranh trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0. Ngành CNHT cơ khí có tiềm năng to lớn, nhưng cũng đối mặt với những thách thức đáng kể về thị phần, chất lượng sản phẩm, nhân lực và quản trị. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các công nghệ cốt lõi như IoT, AI, Big Data, Tự động hóa và điện toán đám mây, cùng với những giải pháp chủ động từ phía DN và chính sách hỗ trợ kịp thời từ Nhà nước, ngành CNHT cơ khí Việt Nam hoàn toàn có thể bứt phá.
CĐS là một hành trình đầy thách thức nhưng cũng mở ra vô vàn cơ hội. Với sự quyết tâm của DN, sự đồng hành của Chính phủ thông qua các chính sách hỗ trợ thiết thực, chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng rằng các DN cơ khí Việt Nam sẽ tận dụng thành công “đòn bẩy” số để nâng cao nội lực, tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu và khẳng định vị thế trên bản đồ công nghiệp thế giới.
Duy Tiên
