Sáu tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu ngành Da giày đạt 14 tỷ USD, tăng 12% so với cùng kỳ năm 2024. Thị trường xuất khẩu chính là Hoa Kỳ và EU. Ngành Da giày Việt Nam đã khẳng định vị thế quan trọng trên bản đồ kinh tế toàn cầu. Hiện tại, Việt Nam là một trong những quốc gia sản xuất và xuất khẩu giày dép hàng đầu thế giới, đứng thứ 3 về sản xuất (SX) sau Trung Quốc và Ấn Độ, với sản lượng 1,3 tỷ đôi mỗi năm, chiếm 5,4% thị phần toàn cầu. Về xuất khẩu, Việt Nam giữ vị trí thứ 2 thế giới (sau Trung Quốc) với 1,276 tỷ đôi mỗi năm, chiếm 7,3% thị phần. Ngành này đóng góp đáng kể vào nền kinh tế quốc dân, tạo việc làm cho khoảng 1,5 triệu lao động và đóng góp xấp xỉ 8% GDP cả nước.

Mặc dù có vị thế vững chắc, ngành Da giày Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức lớn trong hành trình chuyển đổi xanh. Một trong những áp lực lớn nhất đến từ các thị trường nhập khẩu quốc tế. Các thị trường chủ lực như Liên minh châu Âu (EU) và Hoa Kỳ đang ngày càng siết chặt các tiêu chuẩn môi trường, không còn dừng lại ở khuyến khích mà đã luật hóa các yêu cầu về sản phẩm sinh thái, trách nhiệm mở rộng của nhà SX (EPR), truy xuất chuỗi cung ứng, tái chế và đặc biệt là giảm thiểu phát thải carbon.

Một điểm yếu chiến lược khác là nút thắt về chuỗi cung ứng nguyên phụ liệu. Ngành Da giày Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào nguồn nguyên phụ liệu và chuỗi cung ứng nhập khẩu. Tỷ lệ nội địa hóa nguyên phụ liệu chỉ đạt khoảng 55% trung bình, với nhiều thành phần chủ chốt vẫn phải nhập khẩu. Chi phí đầu tư lớn cũng là một rào cản đáng kể. Việc chuyển đổi từ mô hình SX truyền thống sang mô hình bền vững đòi hỏi nguồn vốn đầu tư lớn vào công nghệ và hạ tầng.

Chi phí tuân thủ các tiêu chuẩn ESG vẫn còn cao, khiến nhiều doanh nghiệp (DN) ngần ngại. Trình độ công nghệ và tư duy SX cũng là một thách thức. Nhiều DN Việt Nam vẫn đang áp dụng công nghệ SX lạc hậu, tiêu tốn nhiều nhiên liệu và cần nhiều nhân công. Đặc biệt, quy mô của đa số DN Việt Nam là nhỏ và siêu nhỏ, khiến năng lực và điều kiện SX còn hạn chế, khó khăn trong việc tiếp cận tài chính xanh và công nghệ mới. Bên cạnh đó, bản chất của ngành Da giày là một trong những ngành gây ô nhiễm môi trường lớn. Quá trình SX thường thải ra một lượng lớn chất thải, hóa chất độc hại, gây ô nhiễm nguồn nước, không khí và đất.

Bên cạnh những thách thức, xu hướng “xanh hóa” mang lại nhiều cơ hội lớn cho ngành Da giày Việt Nam để nâng cao giá trị thương hiệu và năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Các DN áp dụng công nghệ xanh và mô hình SX bền vững sẽ có ưu thế rõ rệt trong việc tiếp cận thị trường toàn cầu, đặc biệt là tại các quốc gia phát triển với tiêu chuẩn môi trường khắt khe. Việc này giúp duy trì và thậm chí gia tăng đơn hàng tại các thị trường trọng điểm như Mỹ, EU, Nhật Bản.

Để hiện thực hóa mục tiêu chuyển đổi xanh, ngành Da giày Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp và ứng dụng các công nghệ tiên tiến. Trong đó, các DN da giày cần tập trung vào việc sử dụng vật liệu bền vững. Điều này bao gồm việc lựa chọn da từ các nguồn bền vững hoặc tái chế, giảm thiểu việc sử dụng da từ các nguồn không bền vững. Bên cạnh đó, việc phát triển CNHT và tăng cường nội địa hóa nguyên phụ liệu là giải pháp chiến lược để giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu và kiểm soát nguồn gốc vật liệu, đáp ứng các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc từ thị trường quốc tế.

Ngoài ra, phát triển công nghệ thuộc da thân thiện môi trường, không độc hại là rất quan trọng. Viện Nghiên cứu Da Giày đã thực hiện các dự án nghiên cứu và phát triển công nghệ thuộc da đà điểu, cá sấu bằng phương pháp tiên tiến, thân thiện môi trường, sử dụng hóa chất mới và công nghệ hoàn tất không dùng dung môi hữu cơ dễ bay hơi, giúp giảm phát thải crom và nâng cao giá trị sản phẩm. Các công nghệ mới như da thực vật và xơ nấm cũng đang được nghiên cứu và ứng dụng để thay thế vật liệu truyền thống.

Để hỗ trợ DN thực hiện chuyển đổi xanh, Việt Nam đã và đang xây dựng nhiều cơ chế hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và thúc đẩy hợp tác đa phương. Thời gian qua, chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách ưu đãi thuế cho các DN thực hiện SX xanh. Trong đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã hợp tác với các đối tác quốc tế như ESCAP, USAID, UNDP để cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho khoảng 4.000 DN Việt Nam chuyển đổi sang mô hình kinh doanh bền vững. Hiệp hội Da giày – Túi xách Việt Nam (LEFASO) cùng với Dự án tăng cường năng lực cạnh tranh khu vực tư nhân Việt Nam (IPSC-USAID) đã thiết kế các khóa đào tạo nhằm nâng cao kỹ năng thiết kế và tiếp thị sản phẩm, đáp ứng các xu hướng thời trang mới và tiêu chuẩn bền vững hiện hành. LEFASO cũng đã đề xuất Bộ Công Thương xây dựng Trung tâm giao dịch nguyên phụ liệu cho ngành CN thời trang Việt Nam.

Hợp tác đa phương là chìa khóa để ngành Da giày Việt Nam vượt qua thách thức và tận dụng cơ hội từ chuyển đổi xanh. Bộ Công Thương đã ký Bản ghi nhớ hợp tác với Tổ chức sáng kiến thương mại bền vững (IDH) và các Hiệp hội ngành Dệt may, Da giày (VITAS, LEFASO, VCOSA) để thúc đẩy phát triển bền vững. Các tổ chức quốc tế như UNIDO, IFC, và GIZ cũng phối hợp với chính phủ Việt Nam và các Hiệp hội ngành Da giày để xây dựng và phổ biến các tiêu chuẩn SX bền vững. Các thương hiệu lớn toàn cầu như Adidas và Nike, vốn có các cơ sở SX chính tại Việt Nam, đang chủ động phối hợp với các nhà cung cấp tại Việt Nam để thúc đẩy SX xanh và bền vững.

Theo đại diện Hiệp hội Da giày – Túi xách Việt Nam (LEFASO) cho rằng “Để ngành Da giày Việt Nam phát triển bền vững, chúng ta phải chuyển mình sang SX xanh. Điều này không chỉ giúp giảm tác động môi trường mà còn đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của các thị trường nhập khẩu khó tính như EU và Mỹ”. Đại diện Hiệp hội cũng khuyến khích các DN đầu tư vào công nghệ mới và vật liệu thân thiện môi trường để nâng cao giá trị sản phẩm.

Chuyển đổi xanh là một hành trình dài và đòi hỏi sự nỗ lực đồng bộ từ tất cả các bên liên quan. Tuy nhiên, đây là con đường duy nhất để ngành CNHT Da giày Việt Nam không chỉ duy trì mà còn bứt phá, khẳng định vị thế vững chắc trong chuỗi cung ứng toàn cầu và đóng góp vào một tương lai bền vững hơn cho đất nước.

Trường An