Tuy nhiên, để hiện thực hóa tham vọng đó, Việt Nam đang đối mặt với một thách thức lớn: bài toán thiếu hụt nhân lực chất lượng cao. Nhu cầu về nhân lực bán dẫn tại Việt Nam được dự báo là rất lớn, với mục tiêu đào tạo 50.000 người có trình độ đại học trở lên vào năm 2030. Mặc dù có tiềm năng về nguồn lao động trẻ dồi dào, khả năng cung ứng hiện tại chỉ đáp ứng gần 20% so với nhu cầu.

Mục tiêu chiến lược và các giải pháp cấp bách

Nhằm giải quyết “cơn khát” nhân lực này, Chính phủ Việt Nam đã phê duyệt Chương trình “Phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050” theo Quyết định số 1017/QĐ-TTg ngày 21/9/2024. Văn bản pháp lý quan trọng này xác định nhân tài là yếu tố trọng tâm để đưa Việt Nam trở thành trung tâm nhân lực bán dẫn toàn cầu.

Theo đề án, Việt Nam đặt ra mục tiêu cụ thể đến năm 2030, trong đó bao gồm đào tạo ít nhất 50.000 nhân lực có trình độ từ đại học trở lên. Về phân bổ nhân lực, mục tiêu là đào tạo 15.000 người cho công đoạn thiết kế vi mạch và 35.000 người cho sản xuất, đóng gói, kiểm thử. Bên cạnh đó, việc đào tạo chuyên sâu 5.000 người về Trí tuệ nhân tạo (AI) cũng được nhấn mạnh, cho thấy tầm nhìn chiến lược của Việt Nam trong việc nắm bắt công nghệ mới.

Để hiện thực hóa những mục tiêu này, Quyết định 1017/QĐ-TTg cũng nhấn mạnh việc đầu tư hạ tầng và cơ sở vật chất. Ngân sách nhà nước sẽ hỗ trợ để hình thành và nâng cấp bốn phòng thí nghiệm bán dẫn cấp quốc gia tại Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia, Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Đà Nẵng. Ngoài ra, khoảng 18 cơ sở giáo dục đại học công lập khác cũng được ưu tiên hỗ trợ đầu tư phòng thí nghiệm. Đây là một bước đi thiết yếu, giúp giải quyết nút thắt về tài chính, vì chi phí xây dựng phòng thí nghiệm và mua phần mềm chuyên dụng cho ngành bán dẫn là rất lớn.

“Ba Nhà” vào cuộc: Lời giải cho bài toán nhân lực

Mô hình hợp tác “ba nhà” (Nhà nước, Nhà trường và Doanh nghiệp) đang trở thành chìa khóa để giải quyết những thách thức lớn nhất của ngành.

Nắm bắt xu hướng này, hàng loạt đại học mở chuyên ngành liên quan đến vi mạch bán dẫn, như Bách khoa Hà Nội, Đà Nẵng, FPT, Phenikaa…đã tiên phong mở các ngành, chuyên ngành liên quan đến công nghệ bán dẫn. Trong đó, ba trường thuộc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh (Trường đại học Bách khoa, Trường đại học Công nghệ thông tin và Trường đại học Khoa học tự nhiên) chính thức mở nhóm ngành công nghệ vi mạch bán dẫn, dự kiến đến năm 2027 đào tạo thêm 1 nghìn kỹ sư, nâng tổng số sinh viên ngành liên quan lên khoảng 6 nghìn người.

Các học viên tham dự Chương trình Phát triển nhân tài công nghệ do Samsung và Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia tổ chức

Một số trường cũng đã triển khai các chương trình đào tạo chuyên sâu, ngắn hạn để đào tạo lại các kỹ sư từ các ngành gần, giúp nhanh chóng cung cấp nhân lực cho thị trường. Các trường đại học đang tăng cường liên kết với các tập đoàn công nghệ hàng đầu như Synopsys, Intel, Amkor và Samsung. Điển hình là sự hợp tác giữa Đại học Quốc gia TP.HCM và Tập đoàn Synopsys. Theo đó, Synopsys cung cấp giáo trình, phần mềm, tiếp nhận sinh viên thực tập và hỗ trợ bồi dưỡng giảng viên. Sự tham gia của doanh nghiệp không chỉ rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn mà còn giải quyết bài toán thiếu hụt giảng viên và cơ sở vật chất.

Theo ông Nguyễn Phúc Vinh, Giám đốc kỹ thuật Synopsys Việt Nam, nhu cầu tuyển dụng kỹ sư thiết kế vi mạch rất lớn, nguồn cung hiện tại chưa đáp ứng đủ. Thực tế, ngay cả sinh viên năm thứ 3 cũng đã được các doanh nghiệp săn đón về làm việc, nhất là ở lĩnh vực thiết kế vật lý và kiểm thử chip.

Vượt qua thách thức, nắm bắt cơ hội

Dù đã có những bước tiến lớn, thế nhưng Việt Nam vẫn đối mặt với các thách thức then chốt. Tình trạng thiếu hụt giảng viên chất lượng cao vẫn là một vấn đề nhức nhối. Các chuyên gia giỏi thường lựa chọn làm việc cho các tập đoàn lớn ở nước ngoài với mức lương cạnh tranh hơn rất nhiều. Bên cạnh đó, chi phí đầu tư lớn cho cơ sở vật chất và khoảng cách giữa chương trình đào tạo với yêu cầu thực tiễn của doanh nghiệp cũng là những nút thắt cần được tháo gỡ. Ngoài ra, cơ hội rộng mở nhưng ngành vi mạch bán dẫn cũng đòi hỏi rất cao ở người học về năng lực và tố chất.

Ví dụ, với ngành học thiết kế chip không hề dễ, chương trình rất nặng thực hành, trong khi Việt Nam chưa có nhiều dự án và công ty bán dẫn để sinh viên thực tập, cộng thêm chi phí làm đồ án chip mẫu rất cao. Vì vậy, người học phải chủ động tìm kiếm cơ hội thực hành thông qua các đề tài nghiên cứu, các cuộc thi thiết kế chip quốc tế hoặc thực tập tại doanh nghiệp nước ngoài; đồng thời, tận dụng tối đa hỗ trợ từ phía nhà trường và doanh nghiệp (học bổng, trang thiết bị...).

Giáo sư, Tiến sĩ Chử Đức Trình, Hiệu trưởng Trường đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh: Không phải trường đại học nào cũng đủ điều kiện đào tạo và không phải sinh viên nào cũng đáp ứng được yêu cầu khắt khe của lĩnh vực này. Sinh viên cần nền tảng Toán, Lý, Hóa, Tin vững, tư duy logic, đam mê công nghệ, ngoại ngữ (đặc biệt tiếng Anh) và kỹ năng mềm (làm việc nhóm, thuyết trình, quản lý dự án) tốt, đồng thời phải ham học hỏi, sáng tạo và chịu được áp lực cao.

Tuy nhiên, với sự tăng trưởng mạnh mẽ của ngành, cơ hội việc làm và mức thu nhập hấp dẫn đang mở ra cho người lao động. Hiện có hơn 50 doanh nghiệp FDI lớn đã đầu tư vào lĩnh vực vi điện tử và bán dẫn tại Việt Nam. Mức lương khởi điểm cho sinh viên mới ra trường dao động từ 15 - 22 triệu đồng/tháng. Với kinh nghiệm trên 6 năm, mức lương có thể lên tới 50-100 triệu đồng/tháng. Mức thu nhập này đủ sức cạnh tranh trong thị trường lao động Việt Nam, tạo động lực mạnh mẽ để thu hút nhân tài gia nhập ngành.

Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng. Nếu không nhanh chóng giải quyết bài toán thiếu hụt nhân lực, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội vàng để tham gia vào “cuộc chơi” toàn cầu. Việc đầu tư vào đào tạo nhân lực không chỉ là một khoản chi phí mà là một khoản đầu tư chiến lược, quyết định tương lai của ngành công nghiệp bán dẫn và sự phát triển kinh tế của đất nước. Với sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp và các trường đại học, Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra một thế hệ kỹ sư bán dẫn tài năng, góp phần đưa đất nước trở thành một trung tâm công nghệ mới trên bản đồ thế giới.

Trường Phạm