Hà Nội, thủ đô ngàn năm văn hiến, là trái tim của Việt Nam, nơi lưu giữ những nét tinh hoa văn hóa đặc sắc, đặc biệt là các làng nghề và nghề truyền thống. Từ những bàn tay khéo léo của các nghệ nhân, biết bao sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo đã ra đời, vượt qua thời gian để tồn tại và phát triển cho đến ngày nay. Với sự giao thoa giữa truyền thống và đương đại, các làng nghề  Hà Nội đang dần khẳng định vị thế trên trường quốc tế. Việc nỗ lực đổi mới, sáng tạo nhưng vẫn gìn giữ những nét tinh hoa vốn có đang được các làng nghề Hà Nội duy trì và phát triển.

 Theo lịch sử ghi lại, nghề dệt ra đời tại đây khoảng thế kỷ thứ XIII, là tiền đề hình thành nên làng lụa Hà Đông với phần lõi tập trung tại làng Vạn Phúc. Qua các giai đoạn phát triển, lụa Vạn Phúc dần khẳng định được thương hiệu danh tiếng và từng được lựa chọn để may trang phục triều đình.

Thăng long, Hà Nội là trung tâm văn hóa lớn nhất cả nước với các di tích văn hóa vật thể và phi vật thể, là vùng đất “Địa linh nhân kiệt”. Hà Nội đẹp thơ mộng, không chỉ bởi nét cổ kính của 36 phố phường mà còn nổi bật bởi những làng nghề truyền thống vốn đã đi vào sử sách, thi ca, với 1.350 làng nghề và làng có nghề, trong đó có 337 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được UBND Thành phố công nhận. Trải qua biết bao thăng trầm, biến cố, các làng nghề Hà Nội vẫn giữ được nét đặc trưng riêng có, không nơi nào sánh được. Với bề dày lịch sử cùng câu chuyện ý nghĩa ẩn giấu trong từng sản phẩm, những làng nghề bền bỉ phát triển theo thời gian đã khắc sâu trong tâm hồn của mỗi người con đất Việt.

Hiện nay, các làng nghề của Thủ đô ngày càng khẳng định được vị thế khi đã, đang góp phần tích cực vào chuyển dịch cơ cấu, phát triển kinh tế nông thôn, tạo tiền đề thực hiện thành công chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) và xây dựng nông thôn mới trên địa bàn Thành phố. Các sản phẩm của làng nghề Hà Nội đa dạng nhiều chủng loại, mẫu mã đẹp, chất lượng tốt, một số có thế mạnh cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước, đã có trên 1.000 sản phẩm OCOP, sản phẩm làng nghề đã được bày bán trong đại siêu thị và trung tâm thương mại trên địa bàn Thành phố. Các sản phẩm làng nghề Hà Nội đã được xuất khẩu đến trên 40 quốc gia và vùng lãnh thổ, như: Lào, Campuchia, Thái Lan, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, đặc biệt là các nước trong khối liên minh Châu Âu EU như Italia, Đức, Thụy Điển..., gồm các sản phẩm như: may mặc, gốm sứ, dệt lụa, thêu ren, mây tre đan, Sơn mài, khảm trai và đồ gỗ mỹ nghệ...

Làng lụa Vạn Phúc là làng nghề nổi tiếng ở Hà Nội, được Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam trao tặng danh hiệu “Làng nghề dệt lụa tơ tằm lâu đời nhất vẫn còn duy trì hoạt động cho đến ngày nay

Tiêu biểu trong các làng nghề Hà Nội là làng nghề Gốm Bát Tràng và Lụa Vạn Phúc. Làng nghề gốm sứ Bát Tràng nằm bên cạnh dòng sông Hồng, không chỉ là cái nôi của nghề gốm sứ Việt Nam mà còn là biểu tượng của sự sáng tạo không ngừng nghỉ. Bát Tràng nổi tiếng với nghề làm gốm cách đây hơn 500 năm, các nghệ nhân gốm với bề dày kinh nghiệm, sự sáng tạo đã khôi phục được các mẫu gốm từ thời xa xưa như thời nhà Lý, Trần, Lê, Mạc,… Gốm Bát Tràng được làm từ kỹ thuật tạo men và nung lò vô cùng tỉ mỉ, chuẩn xác đã mang đến sự hài hòa cả về hình thể  lẫn màu sắc của gốm, là nơi giao thoa nghề gốm truyền thống và hiện đại của Việt Nam. Những sản phẩm gốm sứ không chỉ tinh tế về hình thức mà còn đa dạng về mẫu mã, từ đó ngày càng thu hút sự quan tâm của người tiêu dùng trong và ngoài nước.

Làng nghề gốm Bát Tràng có lịch sử ra đời, phát triển hơn 500 năm. Làng nghề hội tụ nhiều Nghệ nhân nhân dân, Nghệ nhân ưu tú. Các sản phẩm gốm Bát Tràng chất chứa tinh hoa, hội tụ linh khí của đất trời

Làng lụa Vạn Phúc cách trung tâm thành phố Hà Nội khoảng 10 km, thuộc phường Vạn Phúc, quận Hà Đông. Theo lịch sử ghi lại, nghề dệt ra đời tại đây khoảng thế kỷ thứ XIII, là tiền đề hình thành nên làng lụa Hà Đông với phần lõi tập trung tại làng Vạn Phúc. Qua các giai đoạn phát triển, lụa Vạn Phúc dần khẳng định được thương hiệu danh tiếng và từng được lựa chọn để may trang phục triều đình. Lụa Vạn Phúc được giới thiệu lần đầu ra quốc tế tại các hội chợ Marseille (1931) và Paris (1938), ngay sau đó được người Pháp đánh giá là loại sản phẩm tinh xảo của vùng Đông Dương thuộc Pháp, rất được ưa chuộng tại các nước Pháp, Thái Lan, Indonesia... Từ 1958 đến 1988, sản phẩm lụa Vạn Phúc hầu hết được xuất sang các nước Đông Âu; từ 1990 xuất khẩu ra nhiều quốc gia trên thế giới. Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, lụa Vạn Phúc đến nay đã trở thành thương hiệu nổi tiếng, đi vào nhiều áng văn thơ như một nét văn hóa giàu bản sắc của dân tộc. Diện mạo làng lụa Vạn Phúc cũng đổi thay với những nếp nhà mới mọc lên san sát, những cửa hàng trưng bày và giới thiệu sản phẩm lụa tấp nập người bán, người mua.

Bát Tràng có Trung tâm thiết kế sáng tạo đầu tiên của Hà Nội. Đây là nơi tập trung các nghệ nhân thiết kế sáng tạo cũng là điểm du lịch trải nghiệm nghề gốm Bát Tràng được khách du lịch yêu thích

Với lịch sử truyền thống, tinh hoa vốn có và sự hội tụ đầy đủ các thế mạnh của làng nghề thủ công đặc trưng, 02 làng nghề gốm sứ Bát Tràng và dệt lụa Vạn Phúc đã vinh dự chính thức gia nhập mạng lưới các Thành phố Thủ công Sáng tạo Thế giới. Đây chính là cơ hội để các làng nghề quảng bá hình ảnh và sản phẩm ra thế giới, đồng thời là tiền đề để giao lưu, học hỏi, để tạo tác ra các sản phẩm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng đương đại của thế giới nhưng vẫn giữ được hồn cốt và văn hóa bản địa.  

Đến với Bát Tràng du khách có cơ hội thăm quan không gian gốm của các nghệ nhân. Ảnh không gian gốm của Nghệ nhân nhân dân Trần Độ

Trao đổi với lãnh đạo Sở NN&PTNT Hà Nội được biết: Tháng 11/2023, Sở Nông nghiệp và PTNT được UBND Thành phố giao ký kết Biên bản ghi nhớ với Hội đồng thủ công Thế giới. Ngay từ đầu năm 2024, Sở Nông nghiệp và PTNT đã chủ động tham mưu cho Thành phố triển khai việc phối hợp với Hội đồng Thủ công Thế giới hoàn thiện hồ sơ để công nhận 02 làng nghề gốm sứ Bát Tràng, huyện Gia Lâm và làng lụa Vạn Phúc, quận Hà Đông, thành phố Hà Nội trở thành thành viên của mạng lưới các Thành phố thủ công sáng tạo trên toàn Thế giới.

Không gian gốm hiện đại của Nghệ nhân Đức Tân - Người có bộ 05 sản phẩm đạt OCOP 5 sao

Với sự phối hợp của Hiệp hội xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam và sự vào cuộc của các địa phương và hưởng ứng nhiệt tình của các nghệ nhân của 2 làng nghề; cả 2 làng nghề đã đáp ứng được các tiêu chí lựa chọn của Hội đồng Thủ công Thế giới  dựa trên 4 trụ cột: kinh tế, văn hóa, xã hội, và môi trường. Bộ tiêu chí này nhấn mạnh sự công nhận toàn cầu, đổi mới địa phương, cơ hội hợp tác và các yếu tố bảo vệ môi trường trong quá trình sản xuất. Các làng nghề cũng đã và đang thể hiện khả năng kết nối và hợp tác quốc tế, sẵn sàng học hỏi từ bạn bè năm châu để từ đó làm giàu thêm vốn kiến thức và kỹ thuật của mình. Làng nghề còn có nhiều nghệ nhân làm việc với lòng đam mê, truyền lửa từ thế hệ này sang thế hệ khác, để không chỉ giữ gìn mà còn phát triển văn hóa truyền thống của mình.

Thiết kế không gian trưng bày tại Hoàng thành Thăng Long ngày 14/2/2025

Đáp ứng và vượt qua được những tiêu chí này đã mở đường cho các làng nghề của Việt Nam, trong đó có Bát Tràng và Vạn Phúc, gia nhập Mạng lưới các Thành phố Thủ công Sáng tạo Toàn cầu. Đoàn giám khảo quốc tế đã có chuyến khảo sát và thẩm định tại các làng nghề Bát Tràng và Vạn Phúc vào tháng 10/2024 và đánh giá cao những kết quả đạt được của làng nghề và các nghệ nhân. Nhiều nghệ nhân của 2 làng nghề đã gây được nghiều cảm xúc và lưu ấn đối với đoàn khảo sát của Hội đồng Thủ công Thế giới.

Sau quá trình thẩm định và đánh giá, 2 làng nghề gốm sứ Bát Tràng và làng nghề dệt lụa Vạn Phúc của Hà Nội đã chính thức được công nhận là thành viên của mạng lưới các Thành phố thủ công sáng tạo trên toàn Thế giới. Đây là 2 làng nghề truyền thống đầu tiên của Việt Nam được phê duyệt trở thành thành viên của mạng lưới các Thành phố thủ công sáng tạo trên toàn Thế giới. Kết quả này đã giúp Hà Nội khẳng định vị thế trên bản đồ văn hóa thế giới, đồng thời là cơ hội để các làng nghề nâng cao năng lực cạnh tranh, bảo tồn giá trị truyền thống, mở rộng thị trường, đẩy mạnh giao lưu văn hóa quốc tế và thúc đẩy phát triển bền vững.

Lễ đón nhận danh hiệu 2 làng nghề: Gốm sứ Bát Tràng (Gia Lâm) và lụa Vạn Phúc (Hà Đông) là thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo trên toàn thế giới. sẽ diễn ra vào 19h ngày 14-2-2025 tại Hoàng Thành Thăng Long. Nhân dịp này, thành phố tổ chức "Sự kiện trưng bày, trình diễn, tạo tác sản phẩm thủ công mỹ nghệ của các nghệ nhân trong nước và thế giới". Đây là hoạt động thúc đẩy giao lưu văn hóa, quảng bá hình ảnh Thủ đô Hà Nội đến với bạn bè trong nước và quốc tế, nhằm bảo tồn, phát triển các làng nghề truyền thống, khẳng định vị thế của Thủ đô Hà Nội trong Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo trên toàn thế giới.

Sự kiện trưng bày hội tụ nhiều không gian, như: không gian Lụa Vạn Phúc, gốm Bát Tràng; không gian lụa và gốm của các nghệ nhân quốc tế; không gian văn hóa trà, ẩm thực và các sản phẩm OCOP… Trong thời gian diễn ra sự kiện còn có các chương trình nghệ thuật đặc sắc mừng Đảng, mừng Xuân, mừng đất nước đổi mới. Sự kiện dự kiến diễn ra từ ngày 14 đến 16/2/2025.

Minh Ngọc