Bởi khi chính sách quốc gia và xu hướng thị trường đặt yêu cầu minh bạch về car bon, tiêu chuẩn xanh và vòng đời sản phẩm, thì doanh nghiệp (DN) CNHT Hà Nội vừa đứng trước cơ hội mở rộng thị trường, vừa đối diện với thách thức buộc phải chuyển đổi về công nghệ, quản trị và nguồn cung ứng.

Chuyển đổi xanh: Từ chủ trương thành chương trình hành động

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã tích cực xây dựng khung chính sách, tiêu chuẩn “sản phẩm xanh” và thúc đẩy tiêu chuẩn hoá nhằm tạo môi trường pháp lý cho sản xuất bền vững. Trong hai năm 2024-2025, Bộ tiếp tục đẩy mạnh xây dựng các tiêu chuẩn về sản phẩm tái chế, minh bạch hoá thông tin xanh để tạo điều kiện cho DN tiếp cận thị trường xanh trong nước và xuất khẩu. Đây là bước đi nền tảng để CNHT bắt đầu hội nhập theo chuỗi giá trị sạch toàn cầu.

Tại cấp địa phương, Hà Nội có kế hoạch và mục tiêu rõ ràng: Năm 2025 phấn đấu có hơn 1.000 DN CNHT hoạt động, tăng tỷ lệ DN đạt tiêu chuẩn quốc tế và thúc đẩy nâng cao chỉ số phát triển ngành — mô thức cần thiết để triển khai các sáng kiến xanh gắn với chất lượng, năng suất và tuân thủ môi trường. Theo đó, Thành phố cũng triển khai các mô hình thí điểm tiết kiệm năng lượng (TKNL) và hỗ trợ hơn 300–400 giải pháp tối ưu cho DN trong các ngành tiêu tốn năng lượng.

Doanh nghiệp CNHT: đã bắt đầu chuyển đổi xanh nhưng cần đẩy nhanh

Trên thực tế, nhiều DN CNHT tại Hà Nội đã chủ động triển khai các hoạt động “xanh hóa” từ quy mô nhỏ đến trung: Ấp dụng hệ thống quản lý năng lượng, thay thế dây chuyền tiêu hao nhiều năng lượng, tối ưu hóa sử dụng nguyên vật liệu và tái chế phế phẩm. Lãnh đạo một số DN cho biết, chuyển đổi xanh không chỉ là yêu cầu tuân thủ mà còn là cơ hội giảm chi phí dài hạn, nâng cao khả năng cạnh tranh khi tham gia chuỗi cung ứng quốc tế. Báo cáo các mô hình thí điểm TKNL tại Hà Nội cho thấy hiệu quả rõ rệt trong nhiều phân ngành.

Tuy vậy, tính phổ quát của chuyển đổi xanh ở cấp DN CNHT vẫn còn hạn chế: Nhiều DN quy mô nhỏ và vừa thiếu vốn đầu tư cho tự động hóa, thiếu năng lực tiếp cận công nghệ xanh, và thiếu hiểu biết về tiêu chuẩn xuất khẩu “xanh” (green standards). Theo Bộ Công Thương, hiện số DN CNHT đáp ứng yêu cầu nội địa hoá cho chuỗi sản xuất lớn còn thấp — chỉ đạt tỷ lệ nội địa hoá hạn chế và nhiều DN mới đáp ứng khoảng 10 – 15% nhu cầu linh kiện trong nước. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về chính sách hỗ trợ, tín dụng, đào tạo và kết nối thị trường.

Góc nhìn từ hiệp hội và chuyên gia

Hiệp hội các DN CNHT tại Hà Nội và khu vực (HANSIBA, VASI…) nhấn mạnh: Chuyển đổi xanh phải đi cùng chuyển đổi số và nâng tầng cụm công nghiệp — tức cho phép nâng tầng, luân chuyển mặt bằng cho DN đầu tư công nghệ hiện đại, đồng thời cần ưu đãi về thuê đất, cơ chế hỗ trợ đổi mới công nghệ. HANSIBA còn gợi ý xây dựng các “cụm công nghiệp xanh” để tập trung thu hút DN CNHT có tiêu chuẩn, dễ dàng liên kết chuỗi cung ứng.

Chuyên gia chuyển đổi xanh và năng lượng của Bộ Công Thương (Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công) cho rằng: Giải pháp hiệu quả nằm ở 3 trục đồng bộ — (1) Hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn TKNL cho DN; (2) tiếp cận nguồn vốn xanh, quỹ ưu đãi lãi suất; (3) chuẩn hoá tiêu chí sản phẩm xanh để DN biết chuẩn hóa đầu ra và tiếp cận thị trường xuất khẩu. Cụ thể, Bộ đã và đang xây dựng tiêu chuẩn sản phẩm tái chế và các chỉ dẫn để DN áp dụng trong 2024–2025.

Sự hỗ trợ của Hà Nội: Chính sách, đào tạo, kết nối thị trường

Sở Công Thương Hà Nội và chính quyền thành phố đã triển khai nhiều chương trình: Kiểm toán năng lượng, hỗ trợ kỹ thuật cho các DN, triển lãm – hội chợ công nghệ xanh (Entech Hanoi) và các sự kiện kết nối để DN CNHT tiếp xúc FDI, OEM trong nước — những đầu mối tiêu thụ lớn cần nguồn cung xanh. Thành phố còn vinh danh các cơ sở thực hiện tốt TKNLZ để khuyến khích nhân rộng mô hình.

Rào cản chính và đề xuất chính sách

Tổng hợp từ ý kiến DN, hiệp hội và chuyên gia cho thấy, để DN CNHT xanh hóa nhanh thì vẫn còn những rào cản lớn như:

Tài chính: thiếu gói tín dụng ưu đãi, quỹ đầu tư xanh tiếp cận DN vừa và nhỏ.

Công nghệ & nhân lực: thiếu năng lực chuyển giao công nghệ, đội ngũ kỹ sư lành nghề áp dụng công nghệ xanh và quản trị năng lượng.

Tiêu chuẩn & thị trường: Chưa phổ biến tiêu chuẩn “sản phẩm xanh” bắt buộc và công cụ minh bạch car bon trong chuỗi cung ứng.

Như vậy, để khắc phục, cần những chính sách đồng bộ: Gói vay ưu đãi cho nâng cấp thiết bị, chương trình hỗ trợ kỹ thuật (audit/consulting) do Sở/ Bộ hợp tác với đối tác quốc tế (GIZ, JETP…), chương trình huấn luyện nhân lực xanh – số hóa sản xuất và cơ chế khuyến khích DN FDI ưu tiên mua sắm nội địa khi DN đáp ứng tiêu chuẩn xanh. Các chương trình hỗ trợ đã có ý tưởng triển khai và đang được thảo luận rộng rãi trong các diễn đàn ngành.

Chuyển đổi xanh — cơ hội để CNHT Hà Nội “nâng tầm”

Chuyển đổi xanh không chỉ là yêu cầu môi trường mà còn là con đường bền vững để CNHT Hà Nội nâng cao năng lực, tăng giá trị gia tăng và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Với động lực từ Bộ Công Thương, chính quyền Hà Nội và sự vào cuộc của hiệp hội, tin rằng, DN CNHT Hà Nội sẽ đẩy nhanh lộ trình để chuyển đổi, nhưng cần hành động thực chất, có trọng tâm và hỗ trợ thiết thực về vốn, công nghệ và thị trường.

Nếu Hà Nội tận dụng tốt nguồn lực kỹ thuật, chương trình đào tạo và cơ chế tài chính xanh, ngành CNHT Thủ đô có thể trở thành “điểm tựa” cho chuỗi sản xuất xanh của cả nước từ linh kiện ô tô, điện tử đến cơ khí chính xác, góp phần đưa nền CN hướng tới mục tiêu Net-Zero một cách thực chất./

Hà Đăng