Cũng như ở Cái Bè hay Cái Răng, chiếc vỏ lãi sẽ đưa du khách đi từ thành phố Cần Thơ đến gần thị xã Ngã Bảy, từ xa chừng năm, bảy cây số, du khách sẽ dễ dàng bắt gặp những dấu ấn đầu tiên đang hiển hiện về một chợ nổi. Ở đó, những chiếc xuồng con chở nặng trái cây lách mình ra khỏi các con rạch nhỏ, những chiếc tam bản hối hả chất đầy nông sản nơi bến nước trước nhà và cả những chiếc thuyền to từ bến Ninh Kiều đổ xuống, mang đủ thứ hàng hóa của Sài Gòn, Chợ Lớn. Tất cả, có đến hàng ngàn chiếc vỏ lãi hội tụ về chợ nổi Phụng Hiệp vốn nổi tiếng bao đời ở ĐBSCL - vùng đất mang đậm dấu ấn của nền văn minh sông nước vốn đã manh nha từ hơn hai ngàn năm trước. Nếu lần đầu đến với chợ nổi Phụng Hiệp - trên bến dưới thuyền, dễ gì du khách đã phân biệt được đâu là bến, đâu là thuyền, đâu là tên gọi của một trong bảy dòng kinh tỏa về tứ phía. Một vùng sông nước dài mấy nghìn mét như thể đặc kín, như thể đong đầy bởi các thuyền lớn, thuyền nhỏ cứ nhấp nhô, đua nhau len lỏi, mỗi lúc một hiện rõ, rạng rỡ dưới ánh bình minh. Ở đây, sông nước là ngôn ngữ, kẻ mua, người bán chỉ chào hỏi, giao tiếp với nhau bởi những câu ngắn gọn, vậy mà hàng được mua, tiền được trả, không ồn ào, không kỳ kèo trả giá... tất cả, như thể không muốn làm “tổn thương” sự tĩnh lặng của không gian vốn rất hiền hòa chỉ có được ở sông nước phương Nam. Chưa hết, những nền nếp, thói quen lâu đời vẫn hiện hữu rõ nét. Thuyền to là người mua, thuyền nhỏ là kẻ bán. Những chiếc xuồng con mua bán hàng hóa hay cung cấp dịch vụ ăn uống lượn quanh các con tàu lớn, tạo thành những dòng thuyền lưu chuyển nhìn sống động là vậy, nhưng lại rất trật tự. Phải đến giữa trưa, dòng thuyền con đã vãn, các tàu lớn mới bắt đầu nổ máy, nhổ neo, mang theo đủ loại vật phẩm của đồng bằng đến với các chợ vùng xa từ Nam Vang, Đồng Tháp, Biên Hòa, Sài Gòn… đến với các tỉnh Duyên Hải miền Trung hay ra các thành phố phía Bắc.

Nền văn minh sông nước ở Nam Bộ đạt đến đỉnh cao trong giai đoạn Óc Eo- Phù Nam (thế kỷ I-VII) với việc hình thành một dãy những thương điểm mà nay lưu lại dưới dạng chợ nổi như Phụng Hiệp, Cái Răng, Châu Đốc, Cái Bè và đặc biệt thiết lập hai thương cảng quốc tế nằm trên con đường hương liệu, một ở phía Đông gọi là Rịa Nai (Rinai) và một ở phía Tây gọi là Óc Eo (Oud) nằm nơi mặt Đông ngọn núi Ba Thê. Lộ trình giao thương đường biển lúc bấy giờ đi thẳng từ vịnh Rạch Giá vào cảng Óc Eo đến cảng Rịa Nai ra vịnh Cần Giờ (không vòng qua bán đảo Cà Mau như hiện nay). Thương cảng Óc Eo là một quần thể gồm cả cảng sông và cảng biển. Đây là nơi hội tụ của hơn 30 dòng sông đào được nối với các đô thị. Cảng sông nằm ở phía đông ngọn núi Ba Thê, là nơi tụ họp của các bến nước tạo thành một dãy chợ nổi, để rồi các ghe thuyền lui tới trao đổi hàng hóa với cư dân, là nơi cung cấp lương thực cho nội thành. Cách phía Nam ngọn núi Ba Thê từ 1,5-3 km là một bến cảng được tạo nên bởi các rãnh nước sâu nằm giữa những mỏm đá ngầm của khu núi Nổi. Đây là nơi các tàu viễn dương neo đậu, tiếp nhận sản vật từ các chợ trong vùng, cũng là nơi trao đổi hàng hóa giữa các tàu từ phương Đông đến như Trung Hoa, Nhật Bản với các tàu đến từ Ấn Độ, Ba Tư và từ biển Đỏ; nơi trầm hương có tên là “ud” với các loại gia vị để bảo quản thực phẩm, nơi có đường thốt nốt, có ngọc trai (được lấy từ các loại hàu biển), nơi có thủy tinh và đá quý cùng sừng tê giác, ngà voi và nanh heo rừng... từ thương cảng Óc Eo nay còn được tìm thấy ở đó với không ít thương điểm hương liệu. Nhiều thư tịch cổ còn đề cập đến hoạt động nhộn nhịp của thương cảng Óc Eo suốt nhiều thế kỷ đầu Công nguyên, nơi được coi là đô hội phồn vinh mà các thương nhân đóng thuế bằng bạc. Hay Tập ký sự “Chuyện lạ ở phương Nam của hai sứ thần Trung Hoa - Chu Ứng và Khang Thái, mô tả các con tàu Phù Nam gồm bốn cột buồm với những cánh buồm nằm nghiêng, đủ lớn để chở hàng trăm người với 40-50 tay chèo. Hoạt động thương thuyền Óc Eo thời đó rất quy củ, các chủ tàu Phù Nam chỉ lấy tiền công khi thuyền của họ đến nơi đúng hẹn. Từ thế kỷ thứ IV, các đoàn tàu Ba Tư cũng băng qua thủy lộ này để ghé thăm các cộng đồng người Iran tại Óc Eo trước khi đi vào biển Đông, lộ trình này vẫn được giữ nguyên cho tới thế kỷ thứ VIII.

Óc Eo ngày xưa - Phụng Hiệp ngày nay, hay Châu Đốc, Cái Bè, Cái Răng và biết bao nơi khác, những hình ảnh tưởng chừng khác xa nhưng thực ra cũng chỉ là một. Cũng những dòng kinh nối nhau như những mạch máu đổ về tim, cũng những bến nước ngày xưa tức chợ nổi ngày nay tạo nên một thương cảng trù phú, cùng các ngôi nhà sàn cho dù bị chen lấn bởi quá trình đô thị hóa mạnh mẽ. Ở đó, nơi đã khởi đầu nền văn minh sông nước, cũng là nơi những con người hiền hòa, trọng nghĩa khí, yêu thiên nhiên, giàu lòng hào hiệp và luôn lưu tồn trong máu huyết của mình tình yêu sông nước và những kỹ năng sáng tạo tuyệt vời.

Thư Anh