Khi non sông liền một dải, nhân dân thành phố cùng cả nước phấn khởi trong niềm vui đất nước hòa bình, độc lập, tự do. Tuy nhiên, niềm vui chưa được bao lâu, thành phố phải đứng trước những thách thức lớn khi tình trạng thất nghiệp tràn lan và nạn đói đe dọa. Các nhà máy, công trường sau một thời gian khôi phục bắt đầu thiếu nguyên liệu, xăng dầu. Người dân thành phố phải ăn cơm độn, ăn bo bo, vượt qua khó khăn để duy trì các lĩnh vực hoạt động xã hội không bị suy sụp.

Bất chấp những thách thức đó, khi ấy, lãnh đạo thành phố, tiêu biểu là Bí thư Thành ủy Võ Văn Kiệt đã lăn lộn trong thực tiễn để tìm lối thoát cho khủng hoảng kinh tế - xã hội. Từ những lần đi thực tế xuống nhà máy, gặp gỡ công nhân, người đứng đầu thành phố đã tìm ra lời giải, đưa ra những kế hoạch mang tính đột phá, "xé rào" để phát triển trong nhiều ngành và ở một số tỉnh bạn.

Còn nhớ, trong thời gian ấy, Tân Bình được xem là "quê hương dệt" của thành phố với hơn 4.000 máy dệt. Trước tình trạng giá gia công thấp, thu nhập không đủ sống, công nhân phải bỏ máy để tìm kiếm công việc khác, lãnh đạo quận đã nhiều lần bàn bạc để tìm ra giải pháp phù hợp. Nếu không duy trì hoạt động, quận sẽ không hoàn thành chỉ tiêu 13 triệu mét vải. Quận không hoàn thành chỉ tiêu đồng nghĩa thành phố cũng không hoàn thành chỉ tiêu. Vì thế, lãnh đạo quận đã mạnh dạn đề xuất giá mới vừa bảo đảm đời sống công nhân, vừa phù hợp với điều kiện của đất nước. Ðề xuất giá mới của quận đã được Trung ương chấp thuận, và sau đó trở thành chính sách chung áp dụng trên cả nước.

Bằng nhiều việc làm năng động, sáng tạo, người dân TP Hồ Chí Minh đã tự cứu mình, đồng thời góp công đầu để cả nước vượt qua khủng hoảng và chuyển từ "kinh tế tập trung bao cấp" sang "nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước".

Sự năng động, sáng tạo của thành phố còn thể hiện ở nhiều giai đoạn phát triển, trên nhiều lĩnh vực. Ðó là phong trào đền ơn đáp nghĩa, xây nhà tình nghĩa cho người có công có hoàn cảnh khó khăn; phong trào xóa đói, giảm nghèo để giúp đỡ người dân khó khăn thoát nghèo… và nhiều phong trào khác có khởi điểm từ thành phố mang tên Bác đã lan tỏa, nhân rộng ra cả nước. Là đầu tàu kinh tế của cả nước, trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa, TP Hồ Chí Minh càng thể hiện rõ sự năng động, sáng tạo bằng sự hình thành những khu chế xuất, khu công nghiệp, khu công nghệ phần mềm và nhất là khu công nghệ cao… Có thể nói, truyền thống năng động, sáng tạo đã trở thành một thuộc tính đáng quý của thành phố.

Tuy vậy, TP Hồ Chí Minh cũng đang phải đối mặt với những thách thức mới. Ðó là tình trạng ô nhiễm môi trường, kẹt xe, ngập nước ngày càng nghiêm trọng; chất lượng tăng trưởng, sức cạnh tranh có phần tụt giảm... Theo đánh giá của Thành ủy TP Hồ Chí Minh, những năm gầy đây, sự vượt trội của thành phố so với cả nước ở một số mặt có chậm lại, thậm chí tụt hậu. Nguyên nhân một phần do thách thức mới phát sinh cùng những hạn chế, yếu kém tồn tại, tích lũy và gia tăng trong quá trình phát triển; do cả sự nhận thức và chỉ đạo chưa tập trung, quyết liệt ở một số lĩnh vực, sự việc cụ thể, gây bức xúc cho người dân.

Trước những khó khăn, thách thức đang gặp phải, thành phố cần huy động và phát huy hiệu quả mọi nguồn lực, nhất là nguồn lực về con người nhằm tạo động lực cho sáng tạo. Theo đồng chí Phạm Phương Thảo, nguyên Phó Bí thư Thành ủy, nguyên Chủ tịch HÐND thành phố Hồ Chí Minh, nguồn lực to lớn của thành phố còn ở trong dân cần được khơi dậy bằng chủ trương, chính sách đúng đắn, bằng công trình, công việc cụ thể để huy động sự đóng góp của dân. Trong quá trình phát triển, thành phố cần có quy hoạch, quản lý quy hoạch phù hợp, chú ý bảo tồn cho được di tích lịch sử văn hóa đô thị nhằm nuôi dưỡng không gian sống với chiều sâu ký ức của một đô thị rất đặc biệt như thành phố. Việc xây dựng thành phố có chất lượng sống tốt, thành phố thông minh cần phải làm rõ nội dung, tiêu chí, bước đi phù hợp và phải làm sao để người dân hiểu được và đóng góp ý kiến, ý tưởng sáng tạo, kể cả ý kiến phản biện để xây dựng đề án, chính sách hợp lòng dân.

Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Ngọc Giao, Chủ tịch Hội đồng khoa học TP Hồ Chí Minh cho rằng, truyền thống năng động, sáng tạo đã thấm vào máu người dân thành phố, từ lãnh đạo cao nhất đến người dân bình thường. Ðể truyền thống tốt đẹp ấy tiếp tục được phát huy, thành phố cần khai thác tài nguyên trí thức rất phong phú trên địa bàn và từ bên ngoài; có chính sách thông thoáng, phù hợp để nhân tài khắp nơi tự đến, cùng đóng góp xây dựng thành phố.

Đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh nhấn mạnh, mỗi đảng viên phải là một người sáng tạo, mỗi chi bộ, tổ chức đảng phải ủng hộ, hỗ trợ sáng tạo. Người lãnh đạo các cấp phải là "bà đỡ" cho đổi mới, sáng tạo, khuyến khích sáng tạo và phải bảo vệ người sáng tạo, nhưng đồng thời cũng cảnh báo, kịp thời xử lý nghiêm những hành vi vi phạm pháp luật. Thực hiện Nghị quyết 54 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, thành phố sẽ sớm ban hành quy chế phân bổ thu nhập tăng thêm, trong đó có khuyến khích sáng tạo hiệu quả nhằm tạo động lực cho mỗi cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức.

TP Hồ Chí Minh hiện đang tiếp tục phát triển lên tầm cao mới nhưng khó khăn, thách thức cũng rất lớn. Từ những bài học lịch sử cho thấy, những khó khăn, thách thức đó chính là thời cơ, động lực để mỗi người dân thành phố phát huy truyền thống năng động, sáng tạo đưa thành phố đi lên, phát triển xứng tầm trong thời kỳ mới.