Thời gian qua, hiện tượng gian lận thương mại (GLTM) với phương thức ghi nhãn xuất xứ hàng hóa sản xuất tại Việt Nam ngày càng gia tăng. Nhiều trường hợp hàng hóa được sản xuất, nhập khẩu từ nước ngoài, nhưng lại gắn mác là hàng trong nước để gian lận, đánh lừa người tiêu dùng... Điều này đã vô hình chung đẩy một số ngành hàng, lĩnh vực của Việt Nam có nguy cơ bị áp thuế cao, thậm chí mất luôn cả thị trường xuất khẩu.

Khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU có hiệu lực, gần 100% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU sẽ được xóa bỏ thuế nhập khẩu sau một lộ trình 7 năm, mở ra cơ hội xuất khẩu cho những mặt hàng Việt Nam có lợi thế như: Dệt may, da giày, nông - thủy sản (kể cả gạo, đường, mật ong, rau quả), đồ gỗ…Tuy nhiên, trong khi các doanh nghiệp (DN) Việt Nam còn chưa kịp tiếp cận những cơ hội từ các FTA này mang lại thì không ít doanh nghiệp FDI đã cố tình tận dụng những kẽ hở từ việc thiếu các quy định bắt buộc, lấy Việt Nam làm "bệ phóng" cho hàng hóa nước ngoài xuất khẩu vào thị trường Hoa Kỳ và EU một cách hợp pháp mà không phải chịu thuế.

Theo số liệu từ Trung tâm trọng tài Quốc tế Việt Nam thuộc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, gần đây Trung tâm liên tục nhận được các khiếu nại về xuất xứ hàng hóa của Việt Nam liên quan chủ yếu đến các mặt hàng da giày, thực phẩm, quần áo, tôm, trong số này có tới 90% là từ các nước EU.

Hình thức gian lận bằng cách, các DN chuyển toàn bộ hoặc một phần dây chuyền sản xuất sang Việt Nam hoặc nhập khẩu một phần nguyên liệu sản xuất, linh kiện lắp ráp tại Việt Nam để hoàn thiện sản phẩm, lấy xuất xứ “Made in Vietnam” rồi xuất khẩu hàng hóa đi các nước khác. Có trường hợp hàng hóa sản xuất ở nước ngoài nhưng lại gắn mác Việt Nam để xuất khẩu và tiêu thụ trong nước. Thậm chí, có nhiều DN còn cố tình cung cấp hồ sơ giả mạo để xin giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) hoặc làm C/O giả hay thành lập doanh nghiệp chỉ để xuất khẩu trong thời gian ngắn rồi sau đó tuyên bố giải thể. Điều này vô hình chung dẫn đến việc các nước nhập khẩu đang siết chặt quản lý hàng hóa xuất xứ Việt Nam sẽ thẳng thừng áp dụng lệnh trừng phạt.

Ông Trần Hữu Linh, Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý Thị trường, Bộ Công Thương, cũng cho biết, có rất nhiều khó khăn vướng mắc khi tiến hành kiểm tra, kiểm soát để phát hiện ra hành vi gian lận thương mại này. Đây là hành vi gian lận mới, không hẳn là hàng giả mà là hàng hóa không sản xuất ở Việt Nam nhưng lại gắn mác hàng Việt Nam. Thời gian qua, lực lượng quản lý thị trường đã phát hiện rất nhiều hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ, nổi cộm là tình trạng hàng hóa dãn nhãn “Made in Vietnam” nhưng thực tế lại là hàng Trung Quốc. Tuy nhiên, do chế tài còn hạn chế, chưa đủ sức răn đe nên tình trạng này vẫn chưa có dấu hiệu suy giảm.

Trước thực trạng trên, các chuyên gia cho rằng, cần có một chiến lược tổng thể, dài hạn trong việc phát triển chuỗi sản xuất, nâng cao giá trị gia tăng cho hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Bên cạnh việc chú trọng phát triển theo chiều sâu, Việt Nam cũng cần theo dõi kỹ để cánh báo sớm nếu như xuất khẩu sang một số thị trường gia tăng một cách đột biến. Bộ Công Thương cần tập trung giải pháp kiểm tra, giám sát đối với các ngành có nguy cơ cao, đặc biệt là các ngành hàng đang phát triển quá nóng, trong đó cần lưu ý hàng loạt nhóm sản phẩm xuất khẩu sang EU, Mỹ... Cần phải thành lập tổ công tác để theo dõi, đảm bảo cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành tổ chức để tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động tạm nhập tái xuất, vốn là lĩnh vực diễn ra nhiều hoạt động gian lận thương mại, vi phạm pháp luật nghiêm trọng. Ngoài ra, cần rà soát, xây dựng, sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, gian lận xuất xứ; các cơ quan chức năng liên quan xử lý nghiêm các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, gian lận xuất xứ hàng hóa.

Được biết, để chống gian lận xuất xứ và lẩn tránh phòng vệ thương mại, thời gian tới, bên cạnh việc tiếp tục triển khai các biện pháp đã và đang thực hiện trong thời gian qua như: Đưa ra những cảnh báo sớm tới cộng đồng DN; đẩy mạnh tuyên truyền trong việc sử dụng công cụ phòng vệ thương mại và ứng phó với các vụ kiện; xây dựng danh sách hàng hóa trong diện cảnh báo nguy cơ lẩn tránh thuế và gửi thông tin tới các cơ quan, đơn vị có liên quan như: Hải quan, VCCI... nhằm tăng cường kiểm tra, theo dõi và phối hợp với cơ quan điều tra nước ngoài trong các vụ việc chống lẩn tránh thuế… Bộ Công Thương sẽ thành lập Tổ công tác liên ngành về phòng chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ hàng hóa. Đặc biệt là sẽ phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương triển khai nghiêm túc, đầy đủ các nhiệm vụ đã được Thủ tướng Chính phủ giao trong Đề án “Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ”; đồng thời tăng cường công tác dự báo để ngăn chặn và xử lý nghiêm các hành vi lẩn tránh thuế, gian lận xuất xứ nhằm hướng tới sự phát triển bền vững.

Hy vọng với sự vào cuộc quyết liệt của Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương, tình trạng gian lận xuất xứ sẽ bị đẩy lùi trong thời gian sớm nhất, trả lại sự trong lành cho thị trường hàng Việt./.

Quý Nguyễn