Số liệu từ Sở Công Thương Nghệ An cho biết, hiện toàn tỉnh đã hình thành nhóm ngành CNHT với khoảng 90 doanh nghiệp (DN) lớn nhỏ, chiếm khoảng 8% tổng số DN ngành công nghiệp (CN). Trên thực tế, CNHT trên địa bàn tỉnh yếu và thấp hơn mức trung bình cả nước, chiếm tỷ trọng nhỏ trong giá trị sản xuất CN toàn tỉnh. Số lượng DN CNHT trên từng ngành, lĩnh vực còn ít; yếu về năng lực vốn, công nghệ, năng lực sản xuất; phạm vi thị trường rất hạn chế, chỉ có khả năng tham gia vào một số lĩnh vực không đòi hỏi cao về kỹ thuật công nghệ và kỹ năng sản xuất. Phần lớn các DN này chưa tham gia được vào chuỗi cung ứng của các DN FDI đang hoạt động tại Việt Nam, cũng như chưa thu hút được nhiều các tập đoàn đa quốc gia đầu tư có tiềm lực mạnh về vốn, công nghệ vào ngành CN mũi nhọn để làm đầu tàu thúc đẩy hình thành hệ thống DN CNHT phục vụ cho các DN này.

Đơn cử như CN dệt may là ngành chủ lực tạo ra nhiều việc làm, mang lại kim ngạch xuất khẩu cao cho Nghệ An. Nhưng CNHT cho lĩnh vực này nhìn chung đang yếu và thiếu. Các DN chủ yếu là gia công, nguồn nguyên phụ liệu phải phụ thuộc vào nhập khẩu. CN sợi, nhuộm nhìn chung rất yếu. Các thiết bị cơ khí gồm các chi tiết thiết bị, phụ tùng cơ khí thay thế trong quá trình vận hành bảo dưỡng, sản phẩm cơ khí sử dụng hỗ trợ cho CN dệt may; các chi tiết dẫn sợi, suốt sắt kéo dài, các loại gá lắp, suốt chỉ, kéo cắt vải, kéo cắt chỉ... có nhu cầu thay thế rất lớn, nhưng chủ yếu vẫn nhập khẩu là chính.

Hay như đối với ngành cơ khí, đa số là các cơ sở và DN đều có quy mô nhỏ, mặt bằng nhà xưởng chật hẹp, chủ yếu sản xuất, gia công các sản phẩm cơ khí giản đơn phục vụ nhu cầu của địa phương với công nghệ lạc hậu. Do việc đầu tư máy móc, thiết bị, công nghệ cần nguồn vốn lớn, nên các cơ sở, DN cơ khí thường chọn phương án bổ sung một số thiết bị cho các khâu quyết định chất lượng sản phẩm hoặc trùng tu, cải tiến máy móc cũ để tiếp tục sử dụng. Đây là nguyên nhân chính khiến cho ngành cơ khí vẫn chưa có đủ hàm lượng công nghệ cao để đủ sức cạnh tranh trên thị trường.

CNHT nhóm cơ khí phục vụ ngành nông nghiệp, sản xuất vật liệu xây dựng, khai thác chế biến khoáng sản đã có những bước phát triển nhất định nhưng chủ yếu mới phục vụ thị trường các DN trong tỉnh. Các sản phẩm sản xuất còn thủ công nhiều, hàm lượng công nghệ chưa cao, mới chỉ dừng lại một số chi tiết như đúc gang (dạng phôi), nhựa, cao su; động cơ và thân vỏ khung các loại máy nổ, máy xay xát, máy bơm nước, máy cày, máy gặt đập liên hoàn; sản xuất chế tạo các loại khuôn mẫu, bồn áp lực, phụ tùng, bi nghiền, băng chuyền, các thiết bị phụ tùng cho ngành hoá chất, thiết bị đong đếm và bơm xăng dầu; sản xuất kết cấu thép gia công và chế tạo, phục vụ ngành công nghiệp chế biến gỗ, mía đường, sản xuất xi măng, gạch ngói, khai thác chế biến khoáng sản…

Các DN CNHT ngành cơ khí cần được quan tâm đầu tư nhiều hơn

Trước thực trạng ấy, mục tiêu phát triển CN Nghệ An trong những năm tới là vừa ưu tiên các ngành có lợi thế cạnh tranh, vừa tập trung chuyển dịch cơ cấu sang các lĩnh vực có hàm lượng khoa học - công nghệ cao, tăng tỷ trọng hàng CN xuất khẩu, đẩy mạnh các ngành sản xuất thành phẩm cuối cùng… Tỉnh phấn đấu, giá trị sản xuất CNHT tăng bình quân 9- 10%/năm, đến năm 2025 chiếm từ 10 - 12% giá trị sản xuất toàn ngành CN; đồng thời, tăng dần tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm CNHT trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của tỉnh. Giai đoạn 2018 - 2025, Nghệ An phấn đấu số lượng DN tăng bình quân 3%/năm, đến năm 2025 DN CNHT chiếm từ 10 - 12% số lượng DN toàn ngành CN. Có từ 20 - 30 DN CNHT đóng trên địa bàn tỉnh có thể tham gia cung ứng cho các DN FDI và tham gia vào chuỗi giá trị của các tập đoàn.

Để thúc đẩy ngành CNHT địa phương, đặc biệt là CNHT cơ khí, từ năm 2019, UBND tỉnh Nghệ An đã xây dựng và phê duyệt Chương trình phát triển CNHT Nghệ An giai đoạn 2019 - 2025, trong đó xác định ưu tiên, hỗ trợ phát triển các nhóm ngành trọng tâm, trọng điểm đang là thế mạnh của tỉnh là sản xuất linh kiện, phụ tùng, nguyên vật liệu. Trong giai đoạn này, tỉnh Nghệ An sẽ dành 32,8 tỷ đồng để kết nối, phát triển DN trong lĩnh vực CNHT với mục tiêu đến năm 2025 hoàn chỉnh hệ thống sản xuất CNHT, nhằm phát triển hiệu quả, vững chắc các ngành CN là thế mạnh của địa phương.

Tỉnh cũng đề ra nhiều giải pháp hỗ trợ các DN CNHT về xúc tiến thương mại; đào tạo nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; nghiên cứu, ứng dụng chuyển giao và đổi mới công nghệ trong sản xuất linh kiện, phụ tùng, nguyên vật liệu; tiếp cận vốn vay lãi suất thấp… Cùng với đó, Nghệ An cũng ưu tiên thu hút dự án CNHT công nghệ cao và các dự án lớn tạo động lực, thu hút vệ tinh phát triển CNHT, nhất là khu vực FDI để tăng nhanh số lượng DN CNHT.

Để ngành CNHT cơ khí phát triển mạnh trong tương lai, Nghệ An cần có những chính sách, cơ chế hỗ trợ mạnh mẽ hơn, phù hợp hơn nữa để giúp các DN nâng cao được năng lực sản xuất, sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao, đáp ứng tiêu chuẩn tham gia vào chuỗi sản xuất CN toàn cầu. Đặc biệt, tỉnh cần tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực có tiềm năng nhất, đem lại hiệu quả đầu tư cao nhất, với những định hướng, mục tiêu đã đặt ra.  

Lê Phương