Nổi bật trong số đó là Nghị định số 111/2015/NĐ-CP – văn bản pháp lý đầu tiên đặt nền móng cho việc xác định và ưu tiên phát triển CNHT theo danh mục ngành. Tiếp đó, Quyết định 68/QĐ-TTg năm 2017 phê duyệt Chương trình phát triển CNHT đến năm 2025, trong đó lĩnh vực Cơ khí – chế tạo được xác định là một trong những ngành trọng điểm cần ưu tiên hỗ trợ về tài chính, chuyển giao công nghệ và nâng cao năng lực doanh nghiệp (DN).
Gần đây nhất, để cụ thể hóa chủ trương và giải quyết các điểm nghẽn trong thực tiễn, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1080/QĐ-BCT ngày 18/4/2025, phê duyệt “Chương trình Phát triển CNHT năm 2025”. Đây là chính sách cập nhật, có tính thực thi cao, nhấn mạnh vào các ngành cơ khí phục vụ sản xuất ô tô và đường sắt – hai lĩnh vực đang có nhu cầu lớn về linh kiện, cụm chi tiết và các sản phẩm phụ trợ chất lượng cao.
Từ chủ trương đến hành động, các chính sách này đang từng bước tạo điều kiện thuận lợi cho DN Việt Nam trong ngành Cơ khí hỗ trợ nâng cao năng lực cạnh tranh, từng bước tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Không chỉ dừng lại ở văn bản, việc thực thi đã bước đầu mang lại hiệu quả rõ rệt tại nhiều địa phương, tiêu biểu như Quảng Ninh, TP.HCM hay Hà Nội, nơi đang hình thành các trung tâm kỹ thuật, khu CNHT và các liên kết DN FDI – nội địa.
Chính sách phát triển CNHT cơ khí: từ chủ trương đến hành động
Trên nền tảng Nghị định 111/2015/NĐ-CP và Quyết định 68/QĐ-TTg, ngành CNHT cơ khí đã được xác định là một trong những lĩnh vực trọng điểm ưu tiên phát triển. Tuy nhiên, để giải quyết các vướng mắc trong thực tiễn và đẩy nhanh tốc độ chuyển dịch công nghệ, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1080/QĐ-BCT ngày 18/4/2025, phê duyệt “Chương trình phát triển CNHT năm 2025” với nhiều điểm mới quan trọng.
Trong đó, ngành Cơ khí – đặc biệt là nhóm sản phẩm phục vụ sản xuất, lắp ráp ô tô và đường sắt – được đưa vào nhóm ưu tiên hỗ trợ đặc biệt, với mục tiêu như:
Đáng chú ý, các chính sách không chỉ mang tính định hướng mà đã và đang được triển khai sâu tại các địa phương có tiềm lực phát triển cơ khí – điển hình là tỉnh Quảng Ninh, TP.HCM và Hà Nội.
Thực thi chính sách tại địa phương: Tín hiệu tích cực từ thực tế
Tại Quảng Ninh, Hội thảo “Phát triển CNHT ngành Cơ khí gắn với sản xuất ô tô và đường sắt” do Bộ Công Thương phối hợp với UBND tỉnh tổ chức vào tháng 3/2025 được xem là điểm khởi động quan trọng. Tại đây, đại diện Chính phủ khẳng định cần đưa ngành Cơ khí vào vai trò "then chốt" trong chiến lược Công nghiệp quốc gia. UBND tỉnh Quảng Ninh cũng cam kết triển khai KCN Việt Hưng thành trung tâm CNHT Cơ khí lớn của miền Bắc, gắn với tuyến đường sắt liên vận Yên Viên – Hạ Long – Móng Cái.
Tại TP.HCM, thành phố đang hình thành các khu CNHT vệ tinh quanh Khu công nghệ cao (SHTP) và KCN Hiệp Phước, ưu tiên thu hút các DN cơ khí chế tạo linh kiện chính xác. Sở Công Thương TP.HCM cho biết đã có gần 100 DN cơ khí được tiếp cận chương trình hỗ trợ đổi mới công nghệ, xúc tiến xuất khẩu và ưu đãi tín dụng thông qua hợp tác với ngân hàng phát triển.
Tại Hà Nội, các DN cơ khí vừa và nhỏ đang được hỗ trợ tham gia chương trình đánh giá – nâng cao năng lực cung ứng theo tiêu chuẩn FDI. Theo số liệu của Sở Công Thương Hà Nội, đến nay đã có hơn 30 DNệp được đào tạo chuyên sâu về tiêu chuẩn ISO, IATF và công nghệ CAD/CAM để cung cấp cho các hãng lớn như Toyota, Honda, Samsung...
Góc nhìn từ DN: Nhu cầu thực – kiến nghị cụ thể
Dưới góc độ DN, phần lớn các ý kiến đều cho rằng chính sách hiện nay đã có định hướng đúng, tuy nhiên cần đi sâu hơn vào thực thi và tháo gỡ rào cản tiếp cận.
Ông Lê Văn Tuấn – Phó Chủ tịch Hiệp hội DN Cơ khí Việt Nam (VAMI) – đã từng nhấn mạnh tại một Hội nghị chuyên đề về phát triển ngành Cơ khí Việt Nam và đề xuất: “DN cơ khí trong nước đang rất cần vốn dài hạn lãi suất thấp để đầu tư máy móc công nghệ cao. Bên cạnh đó, cần có cơ chế đấu thầu ưu tiên hàng hóa, vật tư cơ khí nội địa trong các dự án đầu tư công – đó là cách tạo đơn hàng thật sự cho DN hỗ trợ”.
Ngoài ra, nhiều DN cũng kiến nghị cụ thể như:
Đây chính là những mong muốn thực chất từ cộng đồng DN để các chính sách hỗ trợ không chỉ “đúng” về mục tiêu, mà còn “trúng” trong thực tế triển khai.
Nhìn chung, Việt Nam đang từng bước hoàn thiện hệ sinh thái chính sách để phát triển CNHT nói chung, và CNHT ngành Cơ khí nói riêng, trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt. Việc kế thừa tinh thần của Nghị định 111/2015/NĐ-CP, cụ thể hóa qua Quyết định 68/QĐ-TTg và đặc biệt là Quyết định 1080/QĐ-BCT năm 2025, đã cho thấy quyết tâm rõ ràng của Chính phủ và Bộ Công Thương trong việc chuyển hướng từ “phát triển theo chiều rộng” sang “nâng cao chiều sâu năng lực công nghệ và quản trị DN”.
Dù vẫn còn những thách thức về vốn, trình độ công nghệ, và năng lực liên kết chuỗi, nhưng những tín hiệu tích cực từ thực tế – như mô hình phát triển CNHT cơ khí tại Quảng Ninh, TP.HCM hay các đề xuất chính sách từ DN đầu ngành – cho thấy hướng đi đang đúng và trúng.
Điều cần thiết lúc này là tiếp tục đẩy nhanh thực thi, giám sát hiệu quả các chính sách đã ban hành, đồng thời tăng cường kết nối DN nội địa với các tập đoàn FDI, hỗ trợ đổi mới công nghệ và đào tạo nhân lực chất lượng cao. Có như vậy, CNHT ngành Cơ khí Việt Nam mới thực sự trở thành nền tảng vững chắc cho mục tiêu xây dựng nền CN tự chủ, hiện đại và hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu trong thập kỷ tới… ./.
Hà Đăng
