Thời gian qua, một số sản phẩm cơ khí được Việt Nam sản xuất đạt chất lượng tốt, tương đương với chất lượng sản phẩm của một số quốc gia trong khu vực. Hiện doanh nghiệp (DN) sản xuất linh kiện ngành Cơ khí trong nước có năng lực khá tốt tại một số lĩnh vực như: Khuôn mẫu các loại; linh kiện cơ khí; dây cáp điện; linh kiện nhựa; cao su kỹ thuật... Nhu cầu của thị trường CNHT rất lớn nên nhiều DN đã mạnh dạn đầu tư để nâng cao năng lực sản xuất, chú trọng phát triển các dòng sản phẩm chất lượng, phục vụ DN đầu tư trực tiếp nước ngoài, hướng vào xuất khẩu sản phẩm cơ khí.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải nhận định, giai đoạn vừa qua, chứng kiến sự tăng trưởng vượt bậc của ngành Cơ khí khi từng bước làm chủ và nâng cao tỷ lệ nội địa hoá, tạo động lực thúc đẩy lĩnh vực công nghiệp và kinh tế phát triển. Qua đó, ngành Cơ khí đã trực tiếp và gián tiếp tạo việc làm cho hàng triệu lao động, đồng thời hướng mục tiêu đến năm 2025, ngành Cơ khí Việt Nam được phát triển với đa số các chuyên ngành có công nghệ tiên tiến, chất lượng sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế, tham gia sâu hơn nữa vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Tuy nhiên, sự gián đoạn, đứt gãy các chuỗi cung ứng đang tác động không nhỏ đến hoạt động ngành Công nghiệp nói chung và ngành Cơ khí nói riêng. Dù dư địa thị trường của công nghiệp là rất lớn, song việc đa dạng và mở rộng thị trường đối với các DN trong ngành Cơ khí vẫn hết sức khó khăn do vấp phải sự canh tranh gay gắt từ các DN nước ngoài, các DN do năng lực cạnh tranh chưa đủ mạnh, chưa xây dựng được thương hiệu và được nhiều khách hàng tiềm năng biết đến.

Ông Nguyễn Chỉ Sáng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Cơ khí Việt Nam cho biết, hiện con số xuất nhập khẩu của ngành Cơ khí lớn nhưng hầu hết nằm trong khối DN FDI, tỷ trọng của DN Việt Nam còn khiêm tốn. Thực tế cho thấy, DN cơ khí Việt Nam vẫn còn rất nhiều mặt hạn chế trong kỹ năng tìm kiếm khách hàng; chưa có mặt hàng truyền thống; ngại thay đổi quy mô sản xuất và hạn chế trong sử dụng thương mại điện tử phục vụ sản xuất, kinh doanh.

Thời gian qua, lĩnh vực cơ khí đã có thêm nhiều khách hàng mới do sự dịch chuyển về sản xuất. Trong khi đó, năng lực của DN trong nước đã có những chuyển biến tích cực, cùng với đó là nhiều công đoạn sản xuất của DN Việt Nam đủ khả năng cạnh tranh với các DN Trung Quốc, Ấn Độ...

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, xuất khẩu các sản phẩm cơ khí mà đại diện là nhóm hàng máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng hiện là nhóm hàng xuất khẩu lớn thứ 3 của Việt Nam, năm 2022 có kim ngạch 45,72 tỷ USD và nhóm hàng phương tiện vận tải và phụ tùng có kim ngạch 12,06 tỷ USD. Giá trị kim ngạch hai nhóm hàng cơ khí xuất khẩu này là 57,78 tỷ USD, chiếm 15,6% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước. Nhiều DN cơ khí ngày càng mở rộng được thị trường xuất khẩu của mình. Điển hình như Thaco đã xuất khẩu ô tô, xe máy và các linh kiện như: Khung ghế xe đua, nhíp, két dàn nóng, thùng xe, bồn xe chuyên dụng, cần cẩu xe tải, thân vỏ, áo ghế, cốp xe, khung chassis xe bán tải, thùng giữ nhiệt, bồn nhựa, ống nhựa thủy canh… đến các thị trường trọng điểm như: Bắc Mỹ, Bắc Âu, Úc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Malaysia, Campuchia, Israel. Năm 2022, doanh thu xuất khẩu của Tập đoàn gần 190 triệu USD và kế hoạch năm 2023 là hơn 375 triệu USD.

Đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm cơ khí sang thị trường Mỹ

Trên thực tế, thị trường xuất khẩu của ngành CNHT cơ khí dành cho các DN Việt Nam là rất lớn. Phải kể đến đầu tiên chính là thị trường Mỹ. Có thể nói, lĩnh vực cơ khí đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Hoa Kỳ, nhất là ngành sản xuất ô tô. Bên cạnh là nhà sản xuất lớn về cơ khí chế tạo, Hoa Kỳ cũng là nước có nhu cầu nhập khẩu đa dạng, các sản phẩm nhập khẩu là máy công nghiệp, máy bay dân dụng, máy tính, phụ kiện bán dẫn, máy móc nông nghiệp, ngành giấy; ô tô, phụ tùng ô tô. Như vậy, hiện còn nhiều dư địa xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ, DN trong nước cần chủ động nguồn hàng, tuân thủ quy định từ thị trường; có các chứng chỉ về chất lượng đảm bảo tiêu chuẩn an toàn, tuỳ theo từng ngành, sản phẩm cụ thể. Mặt khác, DN cần sản xuất theo tiêu chuẩn bền vững, hài hoà tiêu chuẩn quốc tế; tham gia các hội chợ xúc tiến xuất khẩu.

Đối với thị trường Nhật Bản - thị trường xuất khẩu truyền thống của sản phẩm cơ khí Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu mặt hàng cơ khí đang chiếm tỷ trọng 5% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường này. Nhật Bản hiện đang thực hiện chính sách mới nhằm tránh phụ thuộc nguồn cung vào Trung Quốc và mở rộng sang khối các nước ASEAN, trong đó có Việt Nam. Mặt khác, DN cơ khí của Nhật Bản chủ yếu có quy mô vừa và nhỏ, lâu đời, chủ của DN này muốn chuyển giao, tuy nhiên ở đất nước có tỷ lệ già hoá dân số thì việc này tương đối khó khăn, nên họ có định hướng sang Việt Nam tìm cơ hội hợp tác sản xuất.

Hướng mục tiêu đến năm 2025, sản lượng cơ khí xuất khẩu đạt 40% tổng sản lượng ngành, đến năm 2035 đạt 45% tổng sản lượng ngành Cơ khí theo Quyết định 319/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Chiến lược phát triển ngành cơ khí Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035, để hỗ trợ DN cơ khí, trong những năm tới, Bộ Công Thương tiếp tục tăng cường và nâng cao hiệu quả hoạt động của hai Trung tâm Kỹ thuật hỗ trợ phát triển công nghiệp miền Bắc và miền Nam. Hiện nay, hai Trung tâm này đã có các hoạt động hỗ trợ DN công nghiệp cơ khí tại một số địa phương trên cả nước như hỗ trợ đào tạo hệ thống quản trị sản xuất, hệ thống quản lý kinh doanh; nâng cao năng lực đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Các Trung tâm đang tích cực hợp tác với các tập đoàn đa quốc gia có mặt tại Việt Nam như Toyota, Mitsubishi, Canon nhằm tìm kiếm các nhà cung cấp phù hợp tham gia vào chuỗi giá trị của các tập đoàn này.

Lê Anh