Chưa khi nào ngành lúa gạo VN lại đón nhận nhiều tin vui như thời điểm hiện nay. Hiệp định thương mại tự do VN - EU (EVFTA) đang tạo điều kiện cho gạo VN gia tăng xuất khẩu sang thị trường EU với mức giá khá cao tới 490 USD/tấn, cao nhất trong gần 10 năm qua. Có thời điểm giá gạo của chúng ta còn vượt giá gạo của Thái Lan - đối thủ cạnh tranh của ta cả trong và ngoài nước. Cá biệt, có loại gạo còn có giá hơn 1.000 USD/tấn, cao gấp nhiều lần giá trung bình thế giới, kéo theo đó là cơ hội mỗi năm có khoảng 80.000 tấn gạo vào thị trường này.

Giá trị xuất khẩu gạo tăng mạnh

Theo Tổng cục Hải quan, 8 tháng đầu năm, gạo VN đã xuất khẩu sang 150 thị trường và khu vực thị trường với tổng khối lượng và giá trị xuất khẩu đạt 4,61 triệu tấn và hơn 2,25 tỷ USD, tăng 0,6% về lượng và 13% về giá trị. Trong đó, châu Á vẫn là khu vực thị trường trọng điểm, chiếm trên 60% tổng kim ngạch xuất khẩu gạo; châu Phi 19%; châu Âu 2%...

Cơ cấu chủng loại gạo cũng dần có sự thay đổi, từ sản xuất xuất khẩu các sản phẩm cấp thấp, cấp trung bình sang các sản phẩm cấp cao, đảm bảo đáp ứng nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng thế giới.

Đại diện một doanh nghiệp (DN) xuất khẩu gạo cho biết, nếu cả năm 2019, DN chỉ xuất khẩu được 70 nghìn tấn, thì riêng 7 tháng đầu năm 2020 đã xuất khẩu được 50 nghìn tấn, dự báo cả năm sẽ tăng hơn 30% so với năm trước. Về giá trị thì tăng rất cao khi có những hợp đồng xuất khẩu gạo thơm lên đến 900 USD/tấn.

EVFTA đang tạo điều kiện cho gạo VN gia tăng xuất khẩu sang thị trường EU

Các DN cũng cho biết, sau khi Hiệp định EVFTA có hiệu lực, nhiều DN Việt đã đàm phán với các đối tác nước ngoài để in nhãn mác của công ty Việt trên bao bì. Đây cũng là tín hiệu tích cực để nâng cao nhận diện thương hiệu gạo Việt trên thị trường quốc tế trong thời gian tới.

Vì sao gạo Việt chưa xây dựng được thương hiệu?

VN dù đã xuất khẩu gạo được hơn 30 năm nhưng để kể tên những thương hiệu đi vào lòng người tiêu dùng, ngay cả tại thị trường nội địa thì kết quả chỉ là những loại gạo đặc sản gắn với địa phương vùng miền chứ không hề có dấu ấn của thương hiệu hay tên tuổi của một DN hoặc một tổ chức sản xuất gạo bài bản chuyên nghiệp nào của VN cả.

Nói về chất lượng, nhiều người tiêu dùng và đối tác nhập khẩu thừa nhận, gạo VN thơm ngon không kém gạo nhài Thái Lan. Nhưng tại nhiều thị trường, đặc biệt là Mỹ và châu Âu lại không thể tìm thấy gạo Việt trong các siêu thị mà chỉ thấy gạo nhập khẩu từ Thái. Nhiều chuyên gia lúa gạo cũng xác nhận, tại thị trường nước ngoài, đặc biệt là Mỹ và châu Âu, các siêu thị bán rất nhiều gạo, nhưng lại không có bất kỳ thương hiệu gạo nào của VN.

Chia sẻ về vấn đề này, kỹ sư Hồ Quang Cua – cha đẻ của loại gạo ngon nhất thế giới ST25 cho rằng, VN không thiếu những giống lúa để làm nên những loại gạo ngon nhất nhì thế giới nhưng một thời kỳ dài, do định hướng xuất khẩu, chúng ta ưu tiên số lượng và giá bán rẻ làm lợi thế cạnh tranh của gạo Việt. Vì vậy, gạo Việt chỉ xuất khẩu dưới dạng bao lớn và đóng nhãn mác nhà nhập khẩu nên việc không có thương hiệu là điều dễ hiểu.

Bên cạnh đó, hệ thống chính sách của VN cũng chưa đủ mạnh để khuyến khích DN phát triển thương hiệu gạo của mình; chúng ta cũng chưa có một hệ thống phân phối, nhà kho bến bãi đủ lớn để không phải phụ thuộc vào nhà buôn thế giới.

Một nguyên nhân nữa là từ các cơ quan nhà nước đến các DN chưa có chiến lược bài bản, định hướng rõ ràng cho thương hiệu gạo Việt. Trong khi đó, các DN xuất khẩu lúa gạo của VN lại chưa có sự liên kết, hợp tác với nhau để tăng sức cạnh tranh trên thị trường thế giới. Theo đánh giá của một số nhà nhập khẩu tại châu Âu, gạo VN tuy rất ngon nhưng giá cả, chất lượng lại không có sự ổn định.

Có thể nói, khi Hiệp định EVFTA có hiệu lực thì giá bán sẽ hấp dẫn hơn, thế nhưng, ngon và rẻ vẫn chưa đủ để tạo dựng thương hiệu cho gạo Việt. Điều quan trọng là gạo VN phải đảm bảo được nguồn cung đều đặn liên tục, tiến độ giao hàng tốt, chất lượng đồng đều, giá cả ổn định trong nhiều năm liền. Đây chính là thách thức trên con đường dài chinh phục thị trường châu Âu của hạt gạo Việt.

Xây dựng thương hiệu gạo Việt là vấn đề cấp thiết

Giá gạo Việt xuất khẩu đang tăng cao là tin vui, tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, đây là thời điểm thích hợp để đưa ra chiến lược bài bản khẳng định thương hiệu gạo Việt trên thị trường thay vì theo đuổi mục tiêu sản lượng như trước đây.

Theo Chiến lược Phát triển thị trường xuất khẩu gạo của VN định hướng đến năm 2030, chúng ta sẽ không chạy theo số lượng xuất khẩu, mà phải tập trung xây dựng thương hiệu. Vì vậy, gây dựng thương hiệu cho hạt gạo là điều không thể không làm. Bên cạnh đó, với những áp lực cạnh tranh ngày càng gia tăng từ Ấn Độ, Myanma, Campuchia, thì việc đẩy mạnh thương hiệu gạo VN lại cấp thiết hơn bao giờ hết.

Để xây dựng được thương hiệu, không chỉ đơn thuần là thu gom của nông dân rồi giao cho đối tác nhập khẩu, mà doanh nghiệp xuất khẩu phải xây dựng được chuỗi sản xuất khép kín, phải quản lý, giám sát được cả quy trình của hạt gạo từ đồng ruộng tới nhà máy xay xát, hoạt động bao gói, thậm chí đến tận tay người tiêu dùng cuối cùng. Cắt giảm các khâu trung gian để ổn định giá bán, chuẩn bị kho tàng bến bãi tốt để có thể đảm bảo thời gian giao hàng đúng hẹn. Ngoài ra, thay vì đóng gói với lượng 20kg, 30kg, 50kg như trước đây, DN cần chú trọng bao gói sản phẩm ở các kích cỡ 5kg, 10kg, có logo rõ ràng để người tiêu dùng dễ dàng nhận biết.

Bên cạnh đó, Chính phủ cần có các chế tài đủ mạnh để kiểm soát các DN thực hiện đúng những gì đã cam kết và công bố. Bởi trong hàng trăm DN nếu chỉ có một vài DN làm tốt, làm đúng thì cũng không thể làm nên thương hiệu cho gạo VN.

Có thể nói, làm thương hiệu là phải biết đầu tư có chiến lược, thậm chí phải dám đánh đổi những lợi ích ngắn hạn để khẳng định được chữ tín với khách hàng của mình và khi đã có chữ tín thì giá trị thương hiệu sẽ tăng, đồng nghĩa với việc sẽ đem lại nhiều giá trị hơn cho đất nước, doanh nghiệp và cả người trồng lúa VN.

Quỳnh Anh