Hiện nay, cơ khí Việt Nam có thế mạnh tập trung ở 3 phân ngành chính gồm: Xe máy và phụ tùng linh kiện xe máy; cơ khí gia dụng; dụng cụ ô tô và phụ tùng ô tô. Phải nói đây chính là mảnh đất màu mỡ cho phát triển CNHT ngành Cơ khí. Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cho hay, linh kiện kim loại sản xuất trong nước hiện đã đáp ứng được 85 - 90% nhu cầu cho sản xuất xe máy; khoảng 15 - 40% nhu cầu linh kiện cho sản xuất ô tô (tùy chủng loại xe), khoảng 20% cho sản xuất thiết bị đồng bộ và 40 - 60% cho sản xuất các loại máy nông nghiệp, máy động lực và 40% cho máy xây dựng. Cung ứng linh kiện kim loại cho các ngành công nghiệp công nghệ cao hiện đáp ứng khoảng 10% nhu cầu. Khách quan mà nói, đó là những con số không tệ.

Doanh nghiệp (DN) CNHT cơ khí còn đang đứng trước nhiều cơ hội lớn khi Việt Nam đang tham gia sâu vào các Hiệp định Thương mại tự do (FTA). Các Hiệp định này có hiệu lực sẽ giúp DN có ưu thế hơn khi xuất khẩu, mở rộng thị trường đồng thời thu hút đầu tư nước ngoài. Trên thực tế, ngành CNHT Cơ khí của Việt Nam có nhiều sản phẩm đạt chất lượng cao, không chỉ cung ứng cho nhu cầu trong nước mà còn đủ điều kiện xuất khẩu, cạnh tranh sòng phẳng ở nước ngoài. Ông Nguyễn Quang Hiếu, Tổng Giám đốc CTCP Chế tạo Giàn khoan Dầu khí (PV Shipyard) cho hay, các dự án điện gió ngoài khơi là nơi mà các DN Việt hoàn toàn có thể làm chủ và chế tạo phần chân đế cho các trụ. Theo đó, một dự án quy mô nhỏ cũng gồm 30 - 40 trụ điện, tương đương 300.000 tấn thiết bị cho hệ thống chân đế. Nếu nhân với 4.000 USD/tấn, mỗi năm trung bình sẽ có khoảng 1,2 tỷ USD thị phần cho các DN trong nước.

Có thể nói, xu hướng của các nước Âu, Mỹ hiện nay là dịch chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc, đồng thời hướng thị trường sản xuất cơ khí và CNHT từ các nước phát triển sang khu vực ASEAN. Kết hợp lợi thế từ các Hiệp định FTA, tiêu biểu là Hiệp định giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA), cơ hội đang rộng mở với DN nhờ được giảm thuế khi xuất khẩu sang thị trường lớn. Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, nhiều DN cơ khí ngày càng mở rộng thị trường xuất khẩu. Điển hình như Thaco Industries xuất khẩu nhiều linh kiện sang Bắc Mỹ, Bắc Âu, Australia, Hàn Quốc, Nhật Bản, Malaysia, Campuchia... Bên cạnh đó, UAE và Mỹ là 2 trong số những thị trường tiềm năng cho các sản phẩm cơ khí Việt. Các thị trường này có nhu cầu nhập khẩu rất lớn do đang đẩy mạnh tập trung sản xuất các sản phẩm bền vững và thân thiện môi trường. Ngay cả Nhật Bản vốn là một “ông lớn” về cơ khí tại châu Á cũng đang cho thấy dấu hiệu đẩy mạnh nhập khẩu từ khu vực ASEAN để tránh phụ thuộc nguồn cung vào Trung Quốc.

DN CNHT cơ khí Việt Nam có nhiều dư địa tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu

Dù vậy, để phát triển ngành CNHT cơ khí phù hợp tiềm năng hiện tại, trong đó có hợp tác xuất khẩu, DN Việt cũng gặp không ít khó khăn. Ông Nguyễn Thế Tranh, Phó Chủ tịch Hội Cơ khí Đà Nẵng nhận định: “Ngành Cơ khí vẫn chưa thể hiện tốt vai trò nền tảng, thiếu khả năng cạnh tranh để phát triển trong bối cảnh hội nhập khu vực và tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Nhiều chính sách cho ngành Cơ khí và CNHT còn gặp khó khăn trong quá trình triển khai”. Có thể nói, dư địa của ngành là rất lớn, nhưng không phải DN nào cũng đủ năng lực để nắm bắt cơ hội. Con số nhập khẩu của ngành Cơ khí lớn, nhưng hầu hết nằm trong khối DN FDI. Ngoại trừ Thaco Industries, tỷ trọng của DN Việt Nam nhìn chung còn khiêm tốn.

Để phát triển ngành Cơ khí, các chương trình hỗ trợ đầu ra thông qua việc kết nối DN với người mua tiềm năng là đặc biệt quan trọng. Ngoài ra, các DN vừa và nhỏ cần chủ động liên kết, hợp tác, học hỏi từ những đối tác lớn. Những ưu tiên về đơn hàng trong nước, dự án đầu tư công, chương trình đào tạo nhân lực, hỗ trợ tài chính, lãi suất vay ngân hàng... cũng là các yếu tố cần được xem xét.

Để phát triển công nghiệp cơ khí nói chung và CNHT cơ khí nói riêng, theo Hiệp hội DN Cơ khí Việt Nam (VAMI), cần có chương trình hỗ trợ đầu ra bằng cách kết nối với người mua tiềm năng của mỗi ngành; ưu đãi cho công ty CNHT cỡ vừa hiện nay đầu tư mở rộng sản xuất, đào tạo nguồn nhân lực, hỗ trợ về tài chính… Đồng thời các DN cũng cần được tạo thêm điều kiện tiếp cận công nghệ mới. Vấn đề xem xét việc bình đẳng các ưu đãi đầu tư giữa DN cơ khí trong nước và DN FDI cũng cần phải được quan tâm. Ngoài ra, Nhà nước cũng nên tạo nhiều đơn hàng, trong đó có đơn hàng sản phẩm CNHT cho DN cơ khí Việt Nam, nhất là các dự án đầu tư công. Các chuyên gia kiến nghị rằng, cơ khí là ngành hàng cần được Nhà nước đưa vào chương trình phát triển CNHT và hưởng những chính sách ưu đãi nhất định. Bởi phát triển ngành Cơ khí là phát triển CNHT cho các ngành kinh tế, công nghiệp, dịch vụ khác chứ không chỉ làm một số chi tiết, bộ phận của các máy, dây chuyền công nghệ.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục phát triển mạnh công nghiệp hạ nguồn, trong đó có một số ngành như công nghiệp năng lượng, các ngành công nghiệp về cơ khí chính xác cũng như một số ngành cơ khí chế tạo để đảm bảo cho CNHT có điều kiện phát triển. Điều này sẽ thu hút các tập đoàn đa quốc gia đầu tư các dự án quy mô lớn tại Việt Nam. Bằng cách thúc đẩy các ngành sản xuất, lắp ráp sản phẩm hoàn chỉnh, thị trường cho CNHT trong nước sẽ được duy trì và mở rộng, tạo tiền đề để các DN cơ khí trong nước trở thành nhà cung cấp, tham gia vào chuỗi cung ứng của các DN sản xuất, lắp ráp sản phẩm cuối cùng.

Chỉ khi gỡ rối những nút thắt mà chúng ta đã nêu ở trên, các DN CNHT cơ khí của Việt Nam mới có thể tập trung đầu tư thiết bị cho dây chuyền sản xuất, từ đó tạo nên nhiều sản phẩm chất lượng cao để xuất khẩu sang thị trường lớn, tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Minh Lê