Những người sống ở rìa ánh sáng

Phong Dụ Thượng – xã vùng cao trước đây thuộc huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái), nay thuộc tỉnh Lào Cai hiện ra trong buổi sáng đầu đông với vẻ đẹp tĩnh lặng và nguyên sơ. Núi rừng trùng điệp ôm lấy những bản làng nhỏ bé, khiến con người nơi đây như lọt thỏm giữa thiên nhiên rộng lớn. Dưới thung sâu, con suối trong xanh lặng lẽ uốn mình qua những triền quế bạt ngàn, thứ cây đã trở thành sinh kế, thành ký ức và cũng là niềm tự hào của người dân vùng cao này.

Thiên nhiên nơi đây hào phóng là thế, nhưng đời sống con người thì vẫn còn nhiều nhọc nhằn.

Trong thôn Thượng Sơn, bà Bàn Thị Pham (sinh năm 1941), người dân tộc Tày, sống lặng lẽ trong một túp lều tạm bợ. Gọi là “nhà”, nhưng thực chất chỉ là vài tấm bạt cũ vá víu, mấy thanh gỗ chống tạm, đủ để che mưa che nắng qua ngày. Không gian bên trong chưa đầy 10 mét vuông, vừa là chỗ ngủ, vừa là bếp. Chiếc giường được kê bằng mấy viên gạch, phía trên là tấm liếp tre đã cong vênh theo năm tháng, trải tạm manh chiếu sờn mép. Góc bếp là chiếc nồi nhôm ám khói và cái ấm đen sì – những tài sản hiếm hoi theo bà suốt quãng đời về già.

Bà Pham không biết tiếng Kinh và tai đã nghễnh ngãng. Cuộc sống của bà gói gọn trong vài mét vuông chật chội, trong những bữa cơm đạm bạc, trong sự lặng lẽ đến nao lòng giữa núi rừng mênh mông.

Bà Hoàng Thị Pèng (sinh năm 1956) sống một mình trong căn nhà tình nghĩa

Cách đó không xa, ở thôn Cao Sơn, bà Hoàng Thị Pèng (sinh năm 1956) sống một mình trong căn nhà tình nghĩa. Dù mới ngoài sáu mươi, nhưng những năm tháng sống đơn độc, thiếu thốn và bệnh tật khiến bà trông già hơn rất nhiều so với tuổi. Người nhỏ thó, dáng đi chậm chạp, ánh mắt lơ đãng, bà gần như không còn đủ minh mẫn để trò chuyện trọn vẹn.

Nhìn từ bên ngoài, ngôi nhà tưởng chừng ấm cúng, nhưng bước vào trong mới thấy sự trống trải đến chạnh lòng. Không bàn ghế, không vật dụng sinh hoạt đáng giá. Một chiếc giường kê tạm bằng gạch, một tấm phản cũ, chiếc màn đã sờn. Dây điện chắp vá, ổ cắm treo lủng lẳng, bóng đèn cũ kỹ – thứ ánh sáng mong manh đến mức ban ngày phải rút ra để tránh nguy hiểm.

Hai người phụ nữ là hai mảnh đời nhưng cùng chung một số phận: cô đơn, lẻ loi và đang sống trong nỗi lo thường trực về sự an toàn của ánh điện nơi mình ở.

Với nhiều người, điện là điều hiển nhiên, là những thứ chỉ nhận ra khi… mất đi. Nhưng ở đây, dưới những mái nhà nhỏ bé, điện gắn với sự nhờ vả, sự bao bọc của những người hàng xóm tốt bụng, và đương nhiên lòng tốt nào cũng có sự giới hạn. Và trên hết, đó là sự an toàn. Những đường dây chắp vá, ổ điện vắt lủng lẳng, tạm bợ trên những chiếc cột siêu vẹo, thiết bị đã cũ, ổ cắm mất an toàn – chỉ một sơ suất nhỏ cũng có thể trở thành tai họa.

Với những người già yếu, không minh mẫn, không biết tiếng Kinh, việc tự lo thủ tục lắp điện, thanh toán tiền điện, đầu tư hay sửa chữa hệ thống điện là điều không thể. Điện, vì thế, tồn tại trong trạng thái “có cũng lo, không có càng khổ”.

Khoảnh khắc ánh điện bật lên

Chiếc xe của Đội Quản lý Điện lực khu vực Văn Yên dừng lại trước cây cầu treo dẫn vào thôn Thượng Sơn. Con đường đất hẹp, núi rừng vây quanh, gió lạnh thổi hun hút. Trên vai anh em công nhân là những cuộn dây điện, bóng đèn, bảng điện, ổ cắm và cả những bao gạo trắng tinh, được buộc gọn gàng, giản dị như chính tấm lòng của những người mang theo.

Anh Nguyễn Kim Trung - Đội phó, vừa đặt bao gạo xuống hiên lều vừa nói nhỏ: “Trao đổi với trưởng thôn, anh bảo, với các bà, gạo là thiết thực nhất. Có cơm ăn đều đã là quý lắm rồi”.

Không phải lời nói lớn. Nhưng đủ để người nghe hiểu rằng, sự sẻ chia chỉ thật sự có ý nghĩa khi đến đúng lúc và đúng điều người ta cần.

Tôi lặng lẽ đút tay vào túi áo, may còn đúng trăm nghìn đồng. Tôi cầm lấy, nhẹ nhàng đặt vào tay bà. Đôi mắt ngơ ngác, bà cầm tờ tiền vuốt vuốt nhẹ, như chưa kịp hiểu điều gì đang diễn ra. Mấy anh em công nhân khẽ nói: “Bà ơi, bà cất tiền đi, ra chụp ảnh với chúng cháu đã nhé”.

Ánh mắt bà dừng lại ở những bao gạo và đống thiết bị điện đặt trước mặt

Bà vẫn không nhìn vào ống kính. Ánh mắt bà dừng lại ở những bao gạo và đống thiết bị điện đặt trước mặt. Không ai biết bà đang nghĩ gì. Chỉ thấy trong ánh nhìn ấy có sự dè dặt, có chút bối rối – và có lẽ, cả một niềm vui rất khẽ.

Trong túp lều chật hẹp của bà Bàn Thị Pham, anh em công nhân điện lực lặng lẽ tháo bỏ từng đoạn dây cũ đã sờn, thay mới toàn bộ bảng điện, ổ cắm, bóng đèn – những thiết bị vốn tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn. Không gian nhỏ bé chỉ đủ cho vài người đứng, mọi thao tác đều phải nhường nhau, cẩn trọng và chậm rãi.

Nụ cười hiền hậu, trong veo, ánh lên trên gương mặt đã hằn sâu dấu vết của thời gian như xua đi cái lạnh của núi rừng cuối đông

Khi công tắc được bật lên, ánh điện mới lan tỏa khắp căn lều thấp tối. Bà cụ đứng lặng một giây, rồi bật cười. Nụ cười hiền hậu, trong veo, ánh lên trên gương mặt đã hằn sâu dấu vết của thời gian – như xua đi cái lạnh của núi rừng cuối đông. Có thể bà không hiểu hết những lời nói xung quanh, nhưng ánh sáng thì bà cảm nhận được bằng cả trái tim. Bên cạnh ánh điện vừa sáng, bao gạo mới được đặt gọn trong góc lều, như một lời nhắn nhủ giản dị: tối nay, bữa cơm của bà sẽ đủ đầy hơn và căn lều nhỏ cũng sáng hơn.

Ở ngôi nhà của bà Hoàng Thị Pèng, dây dẫn, ổ cắm, bóng đèn cũng được thay mới hoàn toàn

Ở ngôi nhà của bà Hoàng Thị Pèng, dây dẫn, ổ cắm, bóng đèn cũng được thay mới hoàn toàn. Từ nay, bà không còn phải lo rút – cắm điện theo giờ, không còn phải sống trong nỗi thấp thỏm mỗi khi màn đêm buông xuống. Ánh sáng ở đây không rực rỡ, nhưng đủ để mang lại một điều quan trọng hơn: sự an tâm.

Trao đổi với chúng tôi, ông Đỗ Quang Đông, Đội trưởng Đội QLĐLKV Văn Yên, cho biết đơn vị sẽ tiếp tục phối hợp với chính quyền địa phương để hoàn thiện các thủ tục cần thiết, sớm lắp điện chính thức cho hai bà, để từ nay các bà có thể yên tâm hơn khi sử dụng điện trong sinh hoạt hằng ngày.

Văn hóa ánh sáng của ngành Điện

Những việc làm hôm nay ở Phong Dụ Thượng không phải là điều gì lớn lao. Chỉ là vài bao gạo, vài mét dây điện mới, một bóng đèn sáng hơn, an toàn hơn. Nhưng với những người đang sống ở rìa của sự đủ đầy, chừng đó đã là cả một sự thay đổi.

Với ngành Điện, đó không phải là công việc của riêng một tháng tri ân. Bởi ở những bản làng vùng cao, nơi địa hình chia cắt, nơi còn nhiều phận người neo đơn, việc chăm lo cho an toàn điện, cho ánh sáng trong từng căn nhà nhỏ vẫn là công việc diễn ra âm thầm, bền bỉ mỗi ngày. Những việc như sửa chữa thiết bị sau công tơ, thay dây dẫn cũ, lắp bảng điện an toàn cho hộ nghèo, hộ đơn thân, đến thắp sáng những con đường thôn bản bằng đèn năng lượng mặt trời – tất cả đều bắt đầu từ một điều rất giản dị: không để người dân phải đối diện với bóng tối và hiểm nguy một mình.

Chiều xuống rất nhanh ở Phong Dụ Thượng. Sương núi bắt đầu bảng lảng trên những triền quế. Chúng tôi rời đi khi ánh điện mới đã kịp sáng lên trong túp lều nhỏ của bà Bàn Thị Pham, trong căn nhà vắng lặng của bà Hoàng Thị Pèng. Ánh sáng ấy không rực rỡ, không phô trương. Nhưng đủ để một bữa cơm tối bớt chênh vênh, đủ để một đêm núi rừng bớt lạnh, và đủ để những người ở lại thấy lòng mình yên hơn một chút.

Trên những cung đường vùng cao, ánh điện không chỉ được đo bằng kilowatt giờ. Nó được đo bằng sự an tâm, bằng cảm giác được quan tâm, được chở che. Và đôi khi, chỉ cần một bóng đèn sáng đúng lúc, một đường dây được thay mới kịp thời, cũng đủ để nhắc chúng ta rằng: phía sau những cột điện, những công tơ vô tri, vẫn luôn có những con người lặng lẽ mang ánh sáng đến, để mỗi mái nhà bớt tối và mỗi phận người bớt đi một nỗi lo.

Nguyễn Hiền