Những năm 2000, khi ngành Công nghiệp ô tô chưa phát triển, nguồn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài chưa cao, ngành CNHT Việt Nam gần như còn khá lạc hậu. Nhưng vào thời điểm hiện tại, ngành ô tô đã đóng góp 3% vào GDP cả nước, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của CNHT nói chung. Số DN đang hoạt động trong lĩnh vực CNHT hiện chiếm gần 4,5% tổng số DN của ngành Công nghiệp chế biến - chế tạo. Có thể nói, ngành CNHT của Việt Nam đã phát triển nhanh chóng, trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế. Trong đó, nhiều DN đã vươn lên và tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, điển hình như Công ty Tập đoàn Công nghiệp Trường Hải - Thaco Industries ở Chu Lai (Quảng Nam).

Tính đến nay, số lượng xe hơi sản xuất và lắp ráp tại Việt Nam đã chạm mốc 300.000 chiếc. Việt Nam đã xuất khẩu các sản phẩm của CNHT như linh kiện, phụ tùng nhựa, cao su cho các sản phẩm điện tử, ô tô - xe máy, phụ tùng; linh kiện nhôm và kim loại cho ô tô, xe máy và các sản phẩm máy móc thiết bị… sang các thị trường lớn như Trung Quốc, Hàn Quốc, Mỹ, Nhật Bản…

Cuối năm 2022, Tập đoàn BMW (Đức) thông báo việc hợp tác với Thaco để sản xuất và lắp ráp một số dòng xe của hãng này tại Việt Nam. Theo đó, Thaco sẽ sản xuất và lắp ráp 4 dòng sản phẩm chính gồm BMW X3, X5, 3-Series và 5-Series. Đây đều là những dòng xe BMW phổ biến. Thỏa thuận hợp tác này cho thấy lần đầu tiên một DN Việt Nam có thể sản xuất và lắp ráp được những dòng xe cao cấp của một hãng uy tín trên thế giới ngay tại Việt Nam. Các chuyên gia nhận định, đây là minh chứng cho sự phát triển vượt bậc của công nghiệp ô tô Việt Nam, trong đó có sự thành công quan trọng của CNHT. Điều này cũng một lần nữa cho thấy các DN Việt Nam hoàn toàn đủ khả năng và cơ hội tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Không chỉ sản xuất và lắp ráp các dòng xe của BMW, tại tổ hợp công nghiệp Chu Lai, tỉnh Quảng Nam, Thaco đã rất thành công với việc hợp tác, sản xuất và lắp ráp với các thương hiệu như Kia, Mazda, Peugeot… DN này cũng tự phát triển một số dòng xe tải, xe khách với tỷ lệ nội địa hóa rất cao lên tới 50 - 60%. Tại Chu Lai, Thaco đã đầu tư hơn 80.500 tỷ đồng (tương đương 3,5 tỷ USD), bao gồm: Khu công nghiệp Cơ khí và Ô tô; Khu công nghiệp Nông - Lâm nghiệp; Khu Cảng và Hậu cần cảng; Khu đô thị Chu Lai… rộng 1.300 ha. Tại đây, các nhà máy của Thaco Industries đang tạo ra hàng chục nghìn việc làm, đóng góp hàng nghìn tỷ đồng vào ngân sách địa phương.

Tập đoàn BMW (Đức) hợp tác với Thaco sản xuất, lắp ráp một số dòng xe của hãng này tại Việt Nam 

Trung bình một chiếc ô tô có khoảng 20.000 - 30.000 linh kiện và bộ phận khác nhau. Do đó, để sản xuất một chiếc xe hoàn chỉnh phải cần đến rất nhiều nhà cung cấp khác nhau. Tuy nhiên, các DN CNHT của Việt Nam vẫn gặp những khó khăn riêng trong sản xuất và kinh doanh. Sản xuất của CNHT trong ngành Ô tô là ngành thứ phát. Bởi sản phẩm của các DN không phải là để cung ứng ra thị trường đến tay người tiêu dùng, mà là sản phẩm trung gian, đầu vào cho việc sản xuất, lắp ráp sản phẩm chính yếu cuối cùng là ô tô.

Với đặc điểm này, quy mô và cơ cấu sản xuất phụ thuộc trực tiếp vào nhu cầu của ngành sản xuất, lắp ráp ô tô trong nước và quốc tế. Do đó, nhiều DN Việt Nam rơi vào cảnh phụ thuộc đơn hàng và nguồn cầu của các DN khác. Không chủ động được đầu ra một cách hoàn toàn, nhiều DN không dám đầu tư lớn về máy móc, trang thiết bị hiện đại để mở rộng quy mô. Không có đủ dây chuyền hiện đại, DN lại càng gặp khó khăn lớn hơn trong việc đảm bảo thị phần. Đó là một vòng luẩn quẩn mà không nhiều DN sẵn sàng bứt ra được.

CNHT cho ngành Ô tô thường thu hút số lượng lớn các DN, nhất là các DN nhỏ và vừa. Từ đặc điểm này cho thấy, nếu Chính phủ có chính sách và chiến lược phát triển hợp lý sẽ khuyến khích các DN này tham gia vào mạng sản xuất của các công ty ô tô lớn trên thế giới, để từ đó tiếp nhận và thực hiện chuyển giao công nghệ nước ngoài, từng bước tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Doanh số tiêu thụ ô tô cả nước năm 2022 đạt hơn 500.000 chiếc đã góp phần thúc đẩy ngành CNHT hoạt động mạnh mẽ hơn. Bộ Công Thương cho biết tỷ lệ nội địa hóa của một số dòng ô tô sản xuất, lắp ráp trong nước hiện ở mức khá cao do khả năng cung ứng sản phẩm CNHT nội địa được cải thiện. Tuy nhiên, cả nước mới có khoảng 300 DN hoạt động trong ngành Công nghiệp ô tô, trong đó có khoảng hơn 40 DN sản xuất, lắp ráp và khoảng 250 DN sản xuất khung gầm, thân, thùng xe, linh kiện, phụ tùng ô tô...

Tại buổi họp báo giới thiệu triển lãm thương mại hàng đầu trong lĩnh vực ô tô Automechanika TP.HCM 2023 diễn ra vào giữa tháng 6/2023, bà Bùi Thị Hồng Hạnh, Phó Chủ tịch Hiệp hội CNHT Việt Nam (VASI), cho biết VASI đã hỗ trợ các DN Nhật Bản tìm nhà cung cấp sản phẩm CNHT Việt Nam, nhằm tăng tỷ lệ nội địa hóa cho nhà đầu tư nước ngoài. Hiện các nhà đầu tư Nhật Bản đang hợp tác với khoảng 300 DN CNHT ô tô của Việt Nam.

Ông Calvin Lau, Giám đốc Công ty TNHH Messe Frankfurt (Hồng Kông - Trung Quốc), cũng bày tỏ mong muốn hỗ trợ DN Việt Nam tham gia chuỗi cung ứng trong ngành công nghiệp ô tô để thúc đẩy các nhà sản xuất tăng tỷ lệ nội địa hóa lên 40%, từ đó giúp giảm giá thành ô tô. Mục tiêu của công ty đến từ Hồng Kông là hợp tác với hơn 1.000 nhà cung cấp phụ tùng trong khu vực và sản xuất, lắp ráp khoảng 1 triệu ô tô/năm.

Đại diện Ford Việt Nam cũng xác nhận đang nỗ lực tìm kiếm thêm nhiều nhà cung ứng trong nước sau khi đã có gần 10 đối tác cung ứng, tập trung vào các linh kiện liên quan hệ thống điện, ắc-quy, các bộ phận nhựa... Tỷ lệ nội địa hóa của Ford Việt Nam hiện đạt khoảng 20% và hãng này vẫn liên tục rà soát để tìm thêm ứng viên cung ứng mới đủ tiêu chuẩn.

Phương Lê