Có thể nói, ngành Cơ khí là một trong 4 ngành công nghiệp trọng yếu được TP.HCM khuyến khích phát triển. Thời gian qua ngành đã có những đóng góp quan trọng cho công nghiệp Thành phố, chiếm khoảng 19% giá trị sản xuất, đóng góp 17% giá trị gia tăng toàn ngành công nghiệp. Trước những tác động mạnh mẽ của làn sóng cách mạng công nghiệp lần thứ 4, doanh nghiệp (DN) cơ khí đang phải đối mặt với không ít thách thức.

Trong bối cảnh đó, UBND Thành phố đã phê duyệt nhiệm vụ xây dựng Chiến lược phát triển ngành Cơ khí - Tự động hóa TP.HCM đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Sở Công Thương Thành phố cũng đang phối hợp với Trường Đại học Bách khoa tổ chức xây dựng chiến lược theo đề cương đã được phê duyệt.

Tiến sĩ Bùi Thanh Luân, Hội Tự động hóa TP.HCM cho biết, hiện trong lĩnh vực tự động hóa thế giới đang có những xu hướng như làm cho nhà máy thông minh hơn, quản lý sản xuất, xử lý các tình huống sản xuất nhanh hơn, kịp thời hơn. Cùng với đó, sản xuất ngày càng được nâng cao, giảm giá thành, giảm nhân công, giảm tiêu thụ năng lượng, giảm tối đa sản phẩm lỗi, cung cấp sản phẩm nhanh. Đặc biệt là công nghệ xanh hơn, sạch hơn. Trong khi đó, tại Việt Nam, ngành tự động hóa cũng phát triển theo đà thế giới nhưng tốc độ rất chậm. Các công ty làm việc riêng lẻ, manh mún, chưa có công ty lớn dẫn đầu nhận các dự án lớn để kéo các công ty nhỏ phụ trợ theo. Điều đó khiến công nghiệp hỗ trợ (CNHT) cơ khí chưa có nhiều đất diễn.

Trong khi đó, PGS, TS Trần Anh Sơn (Phó Trưởng Khoa Cơ khí, Trường Đại học Bách khoa TP.HCM) cho biết: Các ngành công nghiệp chiếm khoảng 20% GRDP của thành phố và tạo ra nhiều sản phẩm có tính cạnh tranh ở thị trường trong nước cũng như xuất khẩu. Trong đó, ngành Cơ khí - Tự động hóa là ngành công nghiệp nền tảng, chủ chốt và có thể tham gia không giới hạn với phần lớn các ngành công nghiệp. Hiện nay, ngành Cơ khí - Tự động hóa đang cần giải quyết nhiều vấn đề, bài toán đặt ra như: Sản phẩm chiến lược là gì? Trình độ sản xuất công nghiệp, trình độ công nghệ; nguồn nhân lực chất lượng; quỹ đất cho phát triển công nghiệp…

Cùng với đó, cách thức tổ chức sản xuất cũng đã và đang thay đổi khá mạnh mẽ nhờ xu thế ứng dụng công nghệ mới: Ứng dụng dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo; sự phát triển của tự động hóa; công nghệ in 3D. Phát triển bền vững là tiêu chí bắt buộc để sản phẩm thuận lợi trong việc thâm nhập các thị trường khó tính. Vì vậy, định hướng phát triển ngành Cơ khí - Tự động hóa ở Thành phố (giai đoạn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050) phải giảm phát thải CO₂, góp phần chống biến đổi khí hậu; sản xuất và tiêu dùng không tạo ra chất thải thông qua tái sử dụng, tái chế...

Ông Phạm Tuấn Anh, Phó Cục Trưởng Cục Công nghiệp nhấn mạnh vai trò quan trọng của ngành Cơ khí  

Từ thực trạng đó, nhiều chuyên gia cho rằng, ngành Cơ khí - Tự động hóa ở Thành phố cần nhanh chóng ứng dụng một số xu hướng quan trọng như: Trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (ML); robot quy trình tự động (RPA); tự động hóa thông minh (IA); siêu tự động hóa; tự động hóa dựa trên đám mây. Trong đó, IA và ML đang ngày càng tiến bộ và được tích hợp vào các hệ thống tự động hóa để cải thiện hiệu suất và độ chính xác, giúp các dây chuyền sản xuất trở nên thông minh và linh hoạt hơn. Từ đó, các dây chuyền có thể làm ra sản phẩm nhanh và có chất lượng cao hơn, giảm giá thành và tiêu thụ năng lượng ít; giảm mạnh lượng sản phẩm lỗi; công nghệ xanh, sạch hơn. Mỗi DN cần tự nhận dạng xu hướng công nghệ, đối chiếu với sản phẩm và công nghệ hiện có để định hướng phát triển sản xuất, kinh doanh trong thời gian tới. Các DN có thể phát triển sản phẩm và công nghệ trong một số lĩnh vực khuôn mẫu phục vụ sản suất, CNHT; đóng gói vi mạch; cơ khí y sinh; cơ khí - tự động hóa phục vụ nông nghiệp...

Để tìm hướng đi bền vững phát triển cho ngành Cơ khí - Tự động hóa, có một vấn đề không thể không quan tâm, đó là cần xác định nhóm sản phẩm chủ lực, bởi nó đóng vai trò quan trọng hàng đầu, mang tính nền tảng cho hoạt động chiến lược thúc đẩy phát triển ngành Cơ khí - Tự động hóa. Chính phủ và Bộ, ngành, chính quyền địa phương nên thành lập, hoặc chỉ định một tổ chức (gồm các nhà quản lý, kinh tế, chuyên gia, doanh nhân, nhà tư vấn...) thực hiện công tác xác định nhóm sản phẩm chủ lực như một dự án hoàn chỉnh. Cần có tiêu chí đánh giá, chọn lựa sản phẩm chủ lực ngắn hạn và dài hạn. Chú trọng hoạt động nghiên cứu, kết nối thị trường, xúc tiến, ghi nhận, vinh danh, khen thưởng các thương hiệu và sản phẩm tốt.

Song song đó, cần đẩy mạnh hoạt động tối ưu hóa chuỗi cung ứng, hạ tầng, ưu đãi đầu tư... TP.HCM cũng cần sớm hình thành các khu, cụm công nghiệp đặc thù, vận hành theo cơ chế thị trường nhưng có tiêu chí thật cụ thể, chi tiết, rõ ràng để nhận dạng, phê duyệt hỗ trợ về phí hạ tầng, thuế đất, cơ sở lưu trú công nhân. Các cụm, khu công nghiệp này phải chú trọng yếu tố tương đồng về chuỗi cung ứng, quy hoạch đầy đủ các dịch vụ liên quan (thực phẩm, y tế, giáo dục, đào tạo, môi trường…), đồng thời, xây dựng các liên minh cụ thể để liên kết nguồn lực, chuỗi cung ứng, công nghệ, nghiên cứu và phát triển...

Theo ông Phạm Tuấn Anh, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), cơ khí là ngành công nghiệp nền tảng được Đảng, Nhà nước đặc biệt quan tâm, trở thành một trong những ngành then chốt của nền kinh tế, đóng góp hàng tỷ USD, tạo ra hàng triệu việc làm. Ngành Cơ khí trong nước cũng đang từng bước làm chủ và nâng cao tỉ lệ nội địa hoá, tạo động lực thúc đẩy ngành công nghiệp và kinh tế phát triển. Cũng theo ông Phạm Tuấn Anh, thực tế hiện nay, DN cơ khí đang còn đối mặt với những hạn chế như việc cạnh tranh từ sản phẩm nhập khẩu tương đối gay gắt, thiếu thông tin thị trường và năng lực cạnh tranh của DN trong nước chưa đủ mạnh. Là đại diện của cơ quan quản lý nhà nước, ông Phạm Tuấn Anh cũng bày tỏ sự đồng lòng và quyết tâm của Chính phủ với các tổ chức, các hiệp hội và các DN, nhằm hỗ trợ nâng cao năng lực cạnh tranh của DN Việt Nam, từng bước gia tăng khả năng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, giúp ngành công nghiệp cơ khí nói riêng và công nghiệp Việt Nam nói chung sẽ phát triển vượt bậc.   

Minh Lê