Không khó để thể thấy hàng trăm cửa hàng có bán thuốc lá thế hệ mới, với địa chỉ, số điện thoại rõ ràng, nằm trên những con phố lớn ở Thủ đô Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Trong vai người tiêu dùng, phóng viên hỏi người bán thuốc lá tại quận Hoàn Kiếm, Hà Nội:

• Để có một máy hút như thế này bao nhiêu tiền?

Chủ hàng: Vài ba trăm ngàn.

-  Hàng này chuẩn không anh?

Chủ hàng: Yên tâm, hàng này anh nhập chuẩn.

- Chủ yếu là hàng Trung Quốc à?

Chủ cửa hàng: Máy thì sản xuất ở đó, còn tinh dầu thì của Mỹ.

Trong vai một người có nhu cầu mở cửa hàng buôn bán thuốc lá thế hệ mới, chúng tôi đã hỏi những chủ hàng về phương thức kinh doanh và thật ngạc nhiên, họ chẳng ngại ngần, chia sẻ cả những bí quyết, có lẽ là cần phải dấu kín.

- Cửa hàng nhà em mở được bao lâu rồi?

Chủ cửa hàng: Hơn 6 năm rồi.

• Nguồn hàng nhập từ đâu?

Chủ cửa hàng: Tất cả Juice bên em lấy thẳng từ Mỹ về, còn loại này lấy từ nước khác.

- Còn máy hút?

Chủ cửa hàng: Máy nào cũng thế thôi! Em chắc chắn với anh là tất cả đều sản xuất ở Trung Quốc, giống như anh mua Iphone cũng đều made in China cả.

• Dạo này làm ăn được không?

Chủ cửa hàng: Cũng bình thường, nói thật đây là hàng trốn thuế, mình chỉ sợ Quản lý thị trường ập vào coi như xong, mình quen biết thì cũng không sao. Nói chung làm cái này phải quen biết trước rồi cứ nhét tiền thì họ cũng cho làm. Quen biết rồi, thì chỉ phạt hành chính nên cũng đơn giản.

Thì ra vậy! Phạt hành chính nhẹ nhàng rồi thôi, quen biết là được, vì lý do này mà những cửa hàng buôn bán mặt hàng không được phép kinh doanh vẫn sống khỏe nhiều năm qua, bởi mức phạt có lẽ chẳng thấm vào đâu so với khoản lợi nhuận mà họ thu được.

Trong khi đó trên thế giới, trước những lo ngại ngày càng tăng về tác động nguy hại về thuốc lá điện tử đối với sức khỏe con người, ngày càng có nhiều nước quyết định cấm, hoặc hạn chế thuốc lá điện tử, đồng thời đưa ra nhiều biện pháp cứng rắn hơn nhằm ngăn chặn hành động buôn bán và quảng cáo những loại thuốc lá này.

Cơ quan quản lý thực phẩm và dược của Mỹ (FDA) hồi đầu năm tuyên bố, cấm hầu hết các sản phẩm thuốc lá có hương vị nhằm hạn chế ngày càng nhiều các thanh thiếu niên Mỹ sử dụng loại thuốc lá này. Các công ty bất chấp lệnh cấm vẫn sản xuất và bán các loại tinh dầu như vậy sẽ bị phạt và đã có không ít bang của Mỹ như:  New York; San Antonio; Texas; California… cũng đã bán thuốc lá điện tử chứa hương vị trong bối cảnh người dân Mỹ bắt đầu lo lắng cho sức khỏe của họ.

Tháng 9 năm 2019, Ấn Độ đã ban hành lệnh cấm đối với hoạt động nhập khẩu, tiêu thụ, phân phối, sản xuất thuốc lá điện tử. Quyết định được đưa ra dựa trên những tác động mà thuốc lá điện tử gây ra đối với thanh thiếu niên, đối tượng khách hàng chủ yếu của  loại thuốc lá độc hại này, hình phạt cho những người vi phạm có thể lên đến 01 năm tù.

Từ cuối năm 2014, Thái Lan ra lệnh cấm sử dụng thuốc lá điện tử, khách du lịch Thái Lan không nên mang theo loại thuốc lá này, nếu không sẽ phải ngồi tù, nếu bị phát hiện người sử dụng sẽ bị tịch thu, phạt tiền, thậm chí phải ngồi tù đến 10 năm, Thái Lan được xem là một trong những nước áp dụng nghiêm ngặt nhất vì sử dụng thuốc lá điện tử.

Sau Ấn Độ, Thái Lan, tiếp theo là Philippines là nước châu Á tiếp cấm thuốc lá điện tử. Theo đó, từ ngày 20/11/2019 cảnh sát Philippines được phép bắt giữ những người hút thuốc lá điện tử ở nơi công cộng và tịch thu thiết bị. Động thái trên được đưa ra ít ngày sau khi giới chức Philippines thông báo trường hợp một nữ sinh 16 tuổi ở miền trung nước này đã phải nhập viện do gặp vấn đề về hô hấp sau 6 tháng sử dụng thuốc lá điện tử. Theo Chính phủ Philippines, việc ban hành lệnh cấm trên là nhằm bảo vệ sức khỏe người dân, đặc biệt là giới trẻ. Cho đến nay, đã có 44 nước trên thế giới cấm thuốc lá điện tử, trong đó có Hàn Quốc, Brazil, Bỉ, Áo… những nước như Trung Quốc cũng tuyên bố một số giới hạn đối với sản phẩm thuốc lá này.

Dễ mua như là mớ rau con cá ngoài chợ vậy, là nguyên nhân khách quan dẫn đến ngày càng nhiều thanh niên sử dụng thuốc lá thế hệ mới. Còn nguyên nhân chủ quan là bởi rất nhiều người cho rằng, các loại thuốc lá này không gây nghiện, không độc hại bằng thuốc lá truyền thống. Các chuyên gia y tế khẳng định quan niệm này là hoàn toàn sai lầm: Thành phần chính của loại thuốc lá điện tử là một loại tinh dầu có chứa nicotine, ngoài ra còn có các thành phần khác như: Hương liệu, chất tạo màu; lồng độ nicotine trong lượng tinh dầu tương đương một điếu thuốc lá truyền thống có thể đạt tối đa là 26 mg, trong khi đó kết quả kiểm tra ngẫu nhiên của Trung tâm Phòng chống dịch bệnh Hoa Kỳ trên hàng chục mẫu thuốc lá cho thấy, nồng độ nicotine trung bình trong một điếu thuốc lá chỉ là 19,2 mg.

Đối với thuốc lá nung nóng, các nhà sản xuất đưa ra lời giải thích, do nhiệt của thuốc lá khi đốt bằng điện thấp hơn nhiệt độ khi đốt bằng nhiệt, nên chất độc hại sinh ra ít hơn.

Tuy nhiên, các nghiên cứu khảng định rằng, khi nicotine đã được chuyển hóa bằng khói thuốc, thì mức độ độc hại là như nhau, khả năng gây nghiện là như nhau.

Theo ông Nguyễn Huy Quang – Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế cho biết, người ta quảng cáo nó, loại thuốc lá này có khả năng cai nghiện được cả thuốc lá truyền thống, nhưng mà thực tế nó đều có chất gây nghiện, chất gây nghiện của thuốc truyền thống là chất gây nghiện tự nhiên, còn chất gây nghiện của thuốc lá điện tử là từ hóa chất, nó đều là chất gây nghiện. Cho nên, không thể lấy một loại thuốc gây nghiện này để cai nghiện một cái thuốc gây nghiện khác, thậm chí, có những bạn trẻ đang nghiện thuốc lá truyền thống hút luôn thuốc lá điện tử. Trên thực tế, có những người nghiện ma túy lợi dụng việc hút thuốc lá điện tử này đã đưa chất ma túy vào trong thuốc lá điện tử để hút, thậm chí có những sản phẩm thuốc lá điện tử, nó nổ ở cái pin và các thiết bị nó đã gây tỉ lệ thương vong rất là lớn, ví dụ ở Mỹ, đã có 2.800 các trường hợp bị thương liên quan đến cái thiết bị nổ và trong đó, có 60 ca tử vong. 

Với rất nhiều tác hại như vậy, song tai Việt Nam vẫn chưa có một cơ chế cụ thể rõ ràng nào về việc quản lý, kinh doanh, sử dụng thuốc lá thế hệ mới. Bộ Y tế cho biết, sẽ thu thập thông tin về tác hại của việc sử dụng thuốc lá thế hệ mới, ảnh hưởng từ sức khỏe đến kinh tế, xã hội và trước mắt, sẽ đề xuất với Quốc hội cấm sử dụng thuốc lá điện tử dưới mọi hình thức tại Việt Nam. Đối với thuốc lá nung nóng cho phép sử dụng nhưng phải có cơ chế quản lý chặt chẽ như là thuốc lá truyền thống. Còn trên thế giới, nhiều nước đã cấm toàn bộ hoặc cấm một phần việc sử dụng các loại thuốc lá này.

Đinh Công